E. ROMA UYGARLIĞI

• MÖ 3000 yıllarının sonlarına doğru İtalya’ya, Avrupa’dan çeşitli kavimler gelmiştir. İtalya’ya ilk göç eden kavmin İtalikler olduğu tahmin edilmektedir. Daha sonra MÖ 1000 yıllarında deniz yoluyla İtalya’ya gelen Etrüksler bölgenin batı kıyılarına yerleşmişlerdir. Etrüskler, İtalya’ya şehir kültürünü getirmişlerdir.  Uygarlığa adını veren Roma şehri MÖ 753 yılında Romulus tarafından kurulmuştur. Kurduğu imparatorluğun yönetiminde Perslerden etkilenen Büyük İskender, satraplık idaresini benimsemiştir. Büyük İskender’in uyguladığı yönetim sistemi de Roma İmparatorluğu’na örnek olmuştur. Roma, satraplık idaresini geliştirerek eyalet sistemini uygulamıştır.
• Roma’nın siyasi tarihi krallık, cumhuriyet ve imparatorluk dönemi olarak üç bölüme ayrılır. Roma, önceleri krallıkla yönetilmekteydi. Krallar, halk meclisi tarafından seçilirdi. Halk meclisi (kuria) kanunların hazırlandığı, önemli işlerin görüşüldüğü bir meclisti. Halk meclisinde oylar, fert olarak değil topluluk oyu olarak verilirdi. Ayrıca danışma meclisi olarak ihtiyarlar meclisi (senatus) vardı. Kral, senatoya karşı sorumlu idi. Cumhuriyet döneminde yönetim yetkileri, bir yıllığına seçilen konsüllere verildi. Konsüller birbirlerine ve senato adı verilen meclise karşı sorumlu idiler. MÖ 44 yılında Sezar’ın öldürülmesi ile ülkede iç karışıklıklar başladı. Oktavianus (Aktavnus)’un iktidarı ele geçirmesi ile cumhuriyet dönemi sona erdi, imparatorluk dönemi başladı. Roma İmparatorluğu’nda halk patriciler ve plepler diye ikiye ayrılırdı.  Patriciler sınıfını oluşturan kişiler tam vatandaş statüsüne sahipti. Bunların ticaret, mülkiyet ve oy kullanma hakları vardı. Plepler Küçük çiftçilerle zanaatkâr ve tüccarlardan meydana gelmekteydi ve siyasi hakları yoktu.  Roma’da en kalabalık sınıfı köleler oluştururdu. Bu kişiler en ağır işlerde çalıştırılırdı. Romalıların en eski kanunları, Plep-Patrici mücadeleleri sonucunda oluşturulan bir komisyon tarafından hazırlanan 12 Levha kanunlarıdır. Miras, borç, aile ve ceza gibi konuları kapsayan bu kanunlarla Plepler birtakım haklar (memur ve asker olabilme vb.) kazandılar.  12 Levha kanunları Roma hukukunun temelini oluşturmuştur. Roma hukuku daha sonra bütün Avrupa hukukunu da etkilemiştir.  Akdeniz havzasının tamamına sahip olan Romalılar çok düzenli bir kara ordusu ve donanma kurmuşlardı. Roma ordusunda lejyon denilen paralı askerler de bulunurdu.
• Deniz ticareti ile uğraşan Romalılar önemli koloniler kurmuşlardı. Fenikelilerle Kartaca (Tunus) bölgesi için Pön Savaşlarını yapmış ve sonuçta Kartaca’yı ele geçirerek kolonileri hâline getirmişlerdi. Anadolu’ya da hâkim olan Romalılar, Anadolu’yu bir tahıl ambarı olarak görmüş, her türlü ihtiyaçlarını buradan karşılaşmışlardı. Ayrıca Romalılar ticareti geliştirmek için Anadolu’da önemli yollar da yapmışlardı.  Önceleri çok tanrılı bir din anlayışına sahip olan Romalılar, 313 Milano Fermanı’yla Hristiyanlık dinini kabul etmişlerdi.  Romalılar döneminde Bergama, Efes, Antakya, Perge, Aspendos ve İskenderiye önemli kültür merkezleri hâline gelmişti.  Hunların yol açtığı Kavimler Göçü (375) sırasında Roma İmparatorluğu kendi sınırlarını koruyacak durumda değildir. İmparatorluk, 395 yılında Batı ve Doğu Roma olmak üzere ikiye ayrılmıştır.  Batı Roma’nın başkenti Roma, Doğu Roma’nın başkenti ise Bizans olmuştur. Batı Roma İmparatorluğu, 476 yılında Kavimler Göçü sonucunda yıkılmıştır. Doğu Roma İmparatorluğu ise Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethetmesiyle sona ermiştir (1453).

Roma mimarisi

• Antalya yakınlarındaki Aspendos Tiyatrosu
• Anadolu’da Miletos, Ankara’da Ephesos ve Perge’deki hamamlar Roma hamam mimarisinin en önemli örneklerdir.
• Antalya’daki Aspendos su kemeri
• İmparator Valens zamanında yapılmış olan İstanbul’daki Bozdoğan Kemeri.
• Roma mimarisi hakkında en iyi fikir veren evler, Pompei ve Herkulaneum’dakilerdir. Bu evlerin esasını atrium denilen üzeri örtülü, tavanının ortasında bir delik ve tam altında havuz bulunan bir mekân oluşturmaktadır.