İSLAM KÜLTÜR VE UYGARLIĞI

Devlet Yönetimi

• Hicret'ten sonra Medine'de kurulan İslam Devleti'nin başkanı Hz. Muhammed idi.
• Siyasal, askeri, idari ve adli yetkiler. O'nun elindeydi. Fethedilen yerlere "emir" denilen valiler gönderiyordu.
• Dört Halife Dönemi'nde, halifeler seçimle belirleniyordu.
• Emeviler ve Abbasiler zamanlarında ise halifelik babadan oğla geçen bir saltanata dönüşmüştür.
• Hz. Ömer döneminde sınırların genişlemesi, devlet yönetiminde yeni düzenlemeler yapılması ihtiyacını doğurdu.
• Yönetimi kolaylaştırabilmek için fethedilen bölgeler büyük illere ayrıldı.
• Bu illere valilerin yanı sıra yalnızca adalet işleriyle ilgilenen kadılar gönderildi. Böylece yönetim ve yargı işleri birbirinden ayrıldı.
• Devlet gelirlerinin artması üzerine devlet hazinesi kuruldu.
• Emeviler Dönemi'nde toprakların çok genişlemesi üzerine ülke eyaletlere ayrıldı.
• Abbasiler Devri'nde halifeye devlet işlerinde yardımcı olmak üzere vezirlik makamı kuruldu.
• Hz. Ömer devrinde ilk kez kurulan Divan teşkilatı genişletilerek Bütün devlet işlerinin Görüşüldüğü bir meclis haline getirildi.
• Abbasilerde, İslam toplumu genel olarak havas ve avam denilen iki tabakadan oluşuyordu. Halifenin yakınları, vezirler, emirler, kadılar, âlim ve kâtipler havas tabakasında iken esnaf ve sanatkârlar, çiftçiler, askerler, köleler ve diğer gruplar da avam tabakasına mensuptu. Sosyal sınıflardan biri de zimmi denilen Yahudi ve Hristiyanlardan oluşan gruptu.
• Talas Savaşı’nda ele geçen Çinli esirler arasında İslam dünyasında kâğıt yapımını başlatacak ustalar bulunuyordu. Bu esirler 756 yılında Semerkant’ta kâğıt imalathanesi kurdular. Daha sonraki yıllarda bu imalathanelerin sayısı arttı. Avrupa’da ise kâğıt imalatına ancak XIII. yüzyıldan itibaren başlanmıştır.
• Abbasi şehirlerinde asayiş, şurta teşkilatı tarafından sağlanırdı. Halifelerin siyasi otoritelerinin zayıflaması üzerine, devlet erkanı arasında ortaya çıkan iktidar mücadelesine son vermek maksadıyla kurulan kuruma Emirü’l-ümeralık deniyordu. Bu kurumun başındaki kişi olan Emirü’l-ümera, geniş yetkilere sahip olduğundan hutbe ve sikkelerde halifenin isminden sonra geçmekteydi. Harun Reşid devrinden itibaren ise kadılkudatlık (başkadılık) makamı kuruldu.
• Abbasiler Devri’nde siyasi, iktisadi ve dinî sebeplere dayanan isyanlara sık sık rastlanmaktadır. İsyan hareketinin altında milliyetçilik düşüncesinden daha çok özellikle İran kökenli dinî ideoloji yatıyordu. Bu isyanları bastırmak için Divanü’z-zenadıka adı verilen bir müessese kurulmuştur.
• Abbasiler, devlet işlerini görüşmek için farklı divanlar kurmuştur. Devletin mali işlerine Divanü beytülmal, askerî işlere Divanü’l-ceyş, resmî yazışmalara Divan’ı-tevki, posta ve gizli istihbarat hizmetlerine Divanü’l-berid, idari haksızlıklara ve adli hatalara Divan’ı-mezalim bakardı.
• Divanü'l Haraç: Mali işler
• Divanü'l Ceyş: Askeri işler
• Divanü'l Beytü'l Mal: Hazine - Gelir, giderler
• Divanü'l Berid: Posta - Casusluk işleri
• Divanü'l Mezalim: Adalet işleri.
• Divanü'l Darp: Devletin Para basma işleri.

İslam Devleti'nin başkenti:

• İlk başkent Medine
• Hz. Ali döneminde Küfe,
• Emeviler Dönemi'nde Şam,
• Abbasiler Dönemi'nde Bağdat olmuştur. (Abbasiler ikinci halifeleri Ebu Ca'fer el-Mansur zamanında Bağdat şehrini kurarak burayı devletin merkezi hâline getirdi.)

UYARI: Bu gelişmeler, İslam tarihine egemen güç değiştikçe yönetim merkezinin değiştiğine kanıt olarak gösterilebilir. Egemen güçler taraftarları'nın çoğunlukta olduğu bölgeleri merkez yaparak güvenliklerini sağlamayı amaçlamışlardır.