FATİMİLER

Q  Fâtımî Devleti veya yaygın olarak kullanılan adıyla Fâtımîler, (909 - 1171), Tunus'ta kurulduktan sonra merkezi Kahire'ye taşıyan ve Fas, Cezayir, Libya, Malta, Sicilya, Sardinya, Korsika, Tunus, Mısır, Filistin, Lübnan, Ürdün ve Suriye'de egemenliğini kuran Şii meşrebinin İsmailî mezhebine bağlı devlet.

Q  Fatimiler kendilerine verilen Fâtimî adı, Muhammed bin Abdullah'in kızı ve Ali bin Ebu Talib'in eşi Fatima bint Muhammed'ten geldiğini iddia etmişlerdir. Fatimi devletinin Kuzey Afrika'da Cezayir'de bulunan Berber kavminin Kutama aşireti içinde doğduğu da belirtilmektedir. 909'da Fatimiler devletlerinin başkenti olarak Tunus'da Mehdiye şehrini seçmişlerdir. 948'de başkentlerini Mehdiye'den Mansuriye'ye naklettiler. 969'da Mısır'ı ellerine geçirdiler ve burada Kahire şehrini kurdular Kahire bundan sonra Fatimiler devletinin başkenti oldu ve Mısır ülkesi de devletin siyasi, kültürel ve dinsel merkezi ülkesi haline geçti.

Q  Fatimi devletini idare eden en üst elit grup ve bu devleti idare eden hanedanın üyeleri Şii meşrebinin İsmailî mezhebine bağlı idiler. Bu devleti idare edenler Şii olmakla beraber kendilerini Halife olarak ilan etmişlerdir. Onlarin Halifelik ünvanları Sünniler tarafından da kabul edilmiştir. Dört halife döneminde son halife olan Ali bin Ebu Talib'in halifelik döneminde olduğu gibi Fatimiler devleti hükümdarlık döneminde Ali'nin ahfadı Peygamberin kızı Fatma'dan gelen Şii meşrebliler Halife olarak büyük bir Müslüman (Şii ve Sunii inançlı) nüfusu idare etmişlerdir. Bu nedenle Fatimiler terimi sadece Şii meşrepli kişilere nitelendirmemekte ve Fatimiler'in hüküm sürdüğü arazilerde yaşayan ve bu ülkeleri idare eden Fatimi halifelerinin tebası olan her Müslümanı (ve gayri-müslümanı) da nitelendirmektedir.

Q  Fatimilerin Şii meşrepli halifeleri genellikle, İsmaili mezhebine dahil olmayan müslümanlara karşı büyük derecede tolerans göstermişlerdir. Aynı şekilde müslüman olmayanlara (yani Yahudiler, Koptik Hristiyanlar, Suriye ve Filistinli Hristiyanlar ve Malta adası hristiyanlarına) karşı da genellikle gayet toleranslı davranmışlardır. Fatimiler devleti ilk kuruluş ve gelişme dönemlerinde özellikle askeri ve politika alanlarında Kuzey Afrikalı Berberler kavimine "dayan"ları ile tarihsel önem kazanmışlardır.

Q  Fakat 11. yüzyılın sonlarında ve 12. yüzyılda Fatimiler Halifelik devleti gayet hızla bir çöküş göstermiştir. 1160'li yıllarda Suriye'deki Zengiler devletinden istedikleri yardım dolayısıyla Mısır'a gelen general Şirkuh tarafından gayet kısaca idare edilmelerinden sonra onun ölümü ile onun yerine geçen yeğeni Selahaddin Eyyubi tarafından son Fatimi halifesi 1171'de tahttan indirilmiş; Fatimiler devleti ve idaresi elimine edilmiş ve yerine Sünni müslüman olan Eyyubiler hanedanı devlet kurmuştur. Eyyubiler Fatimilerin halifelri yerine eskiden Bağdad bulunan Abbasiler halifelerinin ahfadından olan bir kişiyi halife olarak tayin edip, ona hiç politik güç vermeden, onu müslümanların dini lideri olarak kabul etmişlerdir.

Q  Abbas halifesine saldırılarda bulunması üzerine Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey tarafından Suriye'den çıkarıldılar.

Q  Haçlı saldırılarına karşı koyamayan Fatimiler, 1171 yılında Selahaddin Eyyubi tarafından yıkıldı.

Q  UYARI : Batıni mezhebinden olan Fatimilerin 972'de kurdukları El-Ezher medresesi dönemin en önemli eğitim kuruluşudur.