TÜRK-İSLAM DEVLETLERİNDE ORDU TEŞKİLATI

Z  Türk Devletlerinde ordu sürekli olarak önemini korumuş  bir kurumdu.

Z  Türk Devlet anlayışında ve Türk Milleti’nin kültüründe ordu kavramı her zaman  için büyük önem taşımıştır.

Z  İslam öncesinde olduğu gibi , İslam sonrası da Türk Devletleri ‘nde ordu büyük önem taşımaya devam etti.

Z  Karahanlı Devleti’nde ordu  çeşitli Türk boylarından oluşuyordu. (Karahanlı Devleti kuruluş itibari ile tamamen Türk özelliği taşıyan bir devlettir.)

Z  Gazneliler Devleti’nde ise durum biraz daha farklı idi.

Z  Gazneliler Devleti’nin kuruluş itibari ile çok milletli bir yapıya sahipti. Bu durum orduda da kendini göstermişti. Gazneli ordusu birçok milletten oluşuyordu.

Z  Büyük Selçuklu Devleti’nde  Türk ordusu çok daha gelişmiş ve büyümüştür. 

Z  NOT : “İkta “ sistemi  ilk defa Büyük Selçuklu Devleti  Veziri olan “ Nizamül- Mülk “ tarafından uygulanmıştır.

Z  Sipahiler; süvari kuvvetleriydi. Sipahi ordusu mensuplarından her biri, ülkenin çeşitli bölgelerinde kendilerine tahsis edilen toprakların (ikta=dirlik) gelirlerinden geçimlerini sağlıyordu. Selçuklular, askerî iktalar sayesinde, maaş ödemeden bir orduyu beslemiş, mühim bir Türkmen nüfusunu toprağa ve devlete bağlayarak iskân etmişti. Bu sayede üretimin artmasını, halk ile hükümet arasında yeni askerî ve idarî bir kadronun kurulmasını temin etmişti. Bin süvariden fazla asker besleyen ikta sahipleri vardı. Büyük Selçuklularda ordu mevcudu, 400.000'e kadar çıktı. Bunun 46.000'i merkezde, geri kalanı devletin diğer bölgelerine dağılmış durumdaydı.

Z  İkta sistemiyle, ülke menfaatlerini âhenkleştirip, kudretli askerî ve idarî teşkilata sahip oldular. Aynı sistem, Osmanlılar'ı da etkiledi. Halk arasından Haşer denilen ücretli askerler de alınırdı. Ayrıca gönüllü Gâziyân ve çeşitli askerî sınıflar da vardı.

Z  Selçuklu ordusunun gezici hastaneleri ve Çerge denilen hamamları vardı. Orduda hafif silah olarak ok, yay, kılıç, kalkan, mızrak, harbe, sökü, bozdoğan da denilen topuz, gürz, balta, nacak, çekre, zemberek, pala, cevşen (zırh) ve çokal kullanılırdı. Ordunun silahları ülke içinden, en iyi malzeme kullanılarak, sanatında pek mahir ustalar tarafından imal edilirdi. Büyük Selçuklularda deniz kuvvetleri olmamasına rağmen, bağlı devletlerde vardı. Ordunun ihtiyacının karşılanması ve meselelerin halline Dîvanü'l-ceyş bakardı.

GULAM SİSTEMİ VE ÖZELLİKLERİ (KÖLEMEN SİSTEMİ-KULLUK SİSTEMİ)

¥  Savaş esirlerinden ve halktan toplanan küçük yaştaki çocukların yeteneklerine göre “Gulamhane” merkezlerinde yetiştirilmesiyle(En önemli merkez saray) devletin askeri ve bazı yönetim mevkilerini doldurması öngörülmüştür.

¥  Askeri eğitim dışında yönetime dair bilgiler ve protokol kuralları eğitimide verilmekteydi.

¥  Gulamların çoğu Türklerden oluşmaktaydı.

¥  Karahanlılar döneminde temelleri atılan Gulam Gazneliler tarafından sistemlihale getirildi..

¥  Sultanlar kendilerine en yakın askeri birlikleri gulam sistemiyle yetişenlerden seçerlerdi.

¥  Bazı saray muhafızları ve valilerde bu sistemle yetişmiş kişilerden seçilirdi.

¥  Askerlerin diğer adı memlük(köle-kul)

¥  Gazneliler, Selçuklular, Eyyubilerde bu sistemi kullanmışlardır

¥  Osmanlı’dada benzer bir sistem uygulanmıştır (Devşirme-Kapıkulu Sistemi)

BÜYÜK SELÇUKLULARDA ORDU

R  Büyük Selçuklu hükümdarı Sultan Melikşah Guleman-ı Saray adlı bir ordu kurdu. Bu orduya sultanın özel ordusu olduğundan dolayı Hassa ordusu da denir. İçinde devşirilen İranlı çocuklar da vardı.

R  Bunlar yılda 3 kere Bistgani adlı maaş alırlardı.

R  Ayrıca ikta sisteminden yetiştirilen askerlerden oluşan bir Eyalet ordusu da vardı.

İKTA SİSTEMİNİN ÖZELLİĞİ

R  Devlet belli bir arazi parçasını bir çiftçiye verir. Bu çiftçiye mukta denirdi.

R  Mukta o araziyle hem geçimini sağlar hem de iktalı askeri beslerdi.

R  Böylece devlet hazineden tek kuruş para harcamadan her an savaşa hazır bir ordu bulundurur hem boş arazinin ekilip biçilmesini sağlar hem de memleketin zenginleşmesini sağlardı.

R  İktalı asker barış zamanında da bulunduğu bölgenin asayişini sağlardı.

R  İkta sistemi hem tarım hem askerlik hem güvenlik hem de maliye ile ilgili sonuçları olan geniş kapsamlı bir sistemdir.

R  Bu sistem Türk-islam devletlerinden Selçuklular, Gazneliler ve Karahanlılar’da uygulanmıştır.

TÜRKLERDE DENİZCİLİK

R  Türklerde denizcilik ve donanma gelişmemiştir.

R  Sebep ise denizle geç tanışma ve göçebe yaşamdır.

R  Çünkü denizcilik belli bir yere bağlı olmayı gerektirmededir.

R  Donanmaya sahip olan Türk-İslam Devletleri ise;

R  Gazneliler - Sultan Mahmut’un Nehir Filosu

R  Anadolu Selçukluları’nda - Süleyman Şah’ın İznik Tersanesi

R  Çaka Beyin - İlk Türk Donanması

R  Memluk-Mısır Türk Devleti - Mısır Donanması olarak sayılabilir.

İLAÇ BİLGİ:

R  Evbâş veya Ayyâr: Ordu da başıbozuk takımı gibi düzensiz gönüllü birlikler.

R  Kutvâl / Dizdâr / Kaledâr: Sultan veya sübaşı tarafından tayin edilen kale kumandanlarıdır. Kalenin ve bulunduğu bölgenin güvenliğinden ve huzurun temininden sorumludurlar. Bunların da maaşları ve iktâ gelirleri vardı.