ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ (1077–1308)

KURULUŞ DEVRİ

      Anadolu (Türkiye) Selçukluları 1075-1308 tarihleri arasında Anadolu'da hüküm süren Müslüman bir Türk devletidir. Devletin kurucusu olarak kabul edilen Süleyman Şah, Selçuk’un büyük oğlu Arslan Yabgu'nun oğlu Kutalmış’ın oğludur. İznik’i ele geçirerek burasını başkent yaptı. Büyük Selçuklu Sultanı Sencer’in ölümü ile tam bağımsız hale geldiler(1157).


1071 MALAZGİRT ZAFERİ ( ALP ARSLAN)

 




Süleyman Şah | Kurzâhil Muharebesi (1085) | Anadolu Selçuklu

Ayn-u Seylem Muharebesi (1086) Anadolu Selçuklu

ANADOLU SELÇUKLU SULTANLARI;

• KUTALMIŞOĞLU SÜLEYMAN (1075(?)-1086)
• EBU'L-KASIM (1086-1092)
• I.KILIÇARSLAN (1092-1107)
• ŞAHİNŞAH (MELİKŞAH) (1110-1116)
• MESUD (1116-1155)
• II.KILIÇARSLAN (1155-1192)
• KEYHÜSREV (1. SALTANATI) (1192-1196)
• SÜLEYMAN ŞAH (1196-1204)
• III.KILIÇARSLAN (1204-1205)
• KEYHÜSREV (2. SALTANATI) (1205-1211)
• KEYKAVUS (1211-1220)
• KEYKUBAD (1220-1237)
• KEYHÜSREV (1237-1245)
• KEYKAVUS, IV. KILIÇARSLAN ve II. KEYKUBAD

(saltanat mücadeleleri) (1245-1262)

• KEYHÜSREV (1262-1284)
• MESUD (1. SALTANATI) (1284-1296)
• KEYKUBAD (1298-1301/2)
• MESUD (2. SALTANATI) (1301/2-1308)

SÜLEYMAN ŞAH DÖNEMİ(1077-1086)

v  Süleyman Şah, devleti kurduktan sonra fetihlere batı yönünde devam ederek bir yandan Marmara ve Karadeniz sahillerine, diğer taraftan da Ege Denizi kıyılarına ulaştı(1080). Böylece devletin sınırlarını Marmarakıyılarından Çukurova'ya kadar genişletti. Bu gelişmeler neticesinde Bizans İmparatoru Aleksis

v  Komnenos (Aleks Komnen) ile Türkiye Selçukluları, İstanbul Boğazı'nı sınır olarak belirleyen bir

v  antlaşma imzaladı. Bu antlaşmayla devletin batı sınırlarını güvence altına alan Süleyman Şah, yerine

v  komutanlarından Ebu'l Kasım'ı bırakarak güneye yöneldi.

v  Halep kuşatması Suriye Selçukluları ile arasının açılmasına ve Tutuş ile yaptığı savaşı kaybedip ölmesine neden olmuştur (Haziran 1086)

v  NOT:Mezarı Suriye’de (Caber Kalesi)Türk askerleri tarafından beklenmektedir.

v  Açıklama: İlk Osmanlı kaynaklarında Ertuğrul Gazi'nin babası olarak gösterilen Süleyman Şah Osmanlı hanedanının atası sayılmış ve Urfa taraflarında bulunduğu sırada Fırat nehrini geçerken boğularak ölmüş ve cesedi Caber kalesine defnedilmiştir.Lozan Antlaşmasına göre Türk askerleri tarafından beklenmektedir.

v  Süleyman Şah yaptığı seferlerle

v  Boğazlardan Suriye’ye kadar olan yerlerde kuvvetli bir devlet kurdu

v  Anadolu’ya göç etmiş olan Türkmenleri birleştirdi.

v  Oğuzların kitleler halinde Anadolu’ya gelmelerine imkan sağladı.

v  Ermeni ve Süryanileri Bizans’ın dini baskılarından kurtardı.

I.KILIÇ ARSLAN DÖNEMİ(1092-1107)

Önemli Olayları:

£  I.Kılıç Arslan haçlılarla (I.Haçlı Seferi)  başarılı savaşlar yapmasına rağmen ardı arkası kesilmeyen kuvvetler karşısında İznik ve Batı Anadolu’yu Bizans’a terk ederek merkezini Konya’ya taşımak zorunda kaldı.

£  Daha sonra Haçlılara karşı Eskişehir yakınlarında Dorileon savaşı oldu. (1097) Haçlıların fazla sayıda olması nedeniyle Selçuklular geri çekildi.

1.Haçlı Seferi sonunda:

£  Başkent İznik’ten Konya’ya taşındı.

£  İznik ve Batı Anadolu Bizans’ın eline geçti.

£  Haçlılar çok büyük kayıplar vermelerine rağmen Urfa,Antakya ve Kudüs’ü ele geçirerek amaçlarına ulaşmışlardır.

£  Büyük Selçuklu ordusu ile yapılan savaşta yenildi,Habur ırmağında boğularak öldü. (1107) (babası gibi).

I..MESUT (1116-1155)

”  II.Haçlı Seferine başarı ile karşı konuldu.Sultan Mesut,Bizans ve Haçlıları yenerek Anadolu’nun güvenli bir Türk yurdu olmasında önemli rol onadı.

”  Toroslardaki Ermeniler itaat altına alındı.

”  NOT:Anadolu Selçuklu Devleti’nin ilk parası(bakır) bastırıldı.

”  NOT:Anadolu Selçuklularının Anadolu’da ilk kurumsallaşma ve bayındırlık hareketleri başladı.

I. Kılıç Arslan / 1. Haçlı Seferi / Anadolu Selçuklu 

 


I. Mes'ud / II. Haçlı Seferi / Anadolu Selçuklu 

HAÇLI SEFERLERİ

^ Orta Çağın en büyük siyasi ve askerî olaylarından biri Haçlı Seferleridir. XI-XIII. yüzyılları arasında Hristiyan Batı dünyasının Müslümanların elinde bulunan ve Hristiyanlarca kutsal sayılan Kudüs ve çevresini geri almak için düzenledikleri seferlere Haçlı Seferleri denir. Müslümanlara karşı yapılan bu savaşa katılan Hristiyan askerlerin elbiselerinde haç sembolünü kullanmaları, Haçlı Seferlerinin dinî sebeplerini ön plana çıkarmışsa da bu seferlerin siyasi, sosyal ve ekonomik sebepleri de vardır.

Nedenleri;

^ Kudüsü ele geçirme isteği

^ Kluni tarikatı kışkırtmaları

^ Bizansın, Selçuklulara karşı avrupadan yardım istemesi

^ Selçukluları anadoludan atma isteği

^ Ticaret yollarını ele geçirme isteği

^ Doğu zenginliklerini ele geçirme isteği

Sonuçları

^ Ölen binlerce insan dışında,

^ Kudüs müslümanlarda kaldı

^ Kağıt, matbaa, barut, pusula avrupaya taşındı

^ Avrupada barut kullanımı geliştirildi ve ateşli silahlarda kullanılmaya başlandı , derebeylikler güç kaybetmeye tüm düzen değişmeye başladı

^ Türk-İslam topraklarının imarı bozuldu

II.KILIÇ ARSLAN(1155-1192)

Miryokefalon Savaşı(1176): 

Nedenleri:

O  II.Kılıç Arslan’ın sınırlarını doğuda Fırat nehrine,batıda Sakarya’ya kadar genişletmesi Bizans’ı rahatsız ediyordu.Bu durum Balkanlardaki durumunu genişleten Bizans’ı harekete geçirdi.

O  II.Kılıç Arslan’ın Anadolu’da birliği sağlaması ve güçlenmesi

O  Türkmenlerin Bizans topraklarına sürekli saldırması.

O  Bizans’ın Türkiye Selçuklularından Danişmentlilere ait bazı kale ve şehirleri istemesi.

O  Bizans’ın Türkleri Anadolu’dan çıkararak Anadolu’ya tamamen hakim olmak istemesi.



Miryokefalon Muharebesi (1176) / II. Kılıç Arslan

Savaş:

ž  Bizans;Frank,Macar,Sırp ve Peçeneklerden oluşan ücretli askerleriyle Denizli’den Konya üzerine yürüyüşe geçti.Denizli yakınlarındaki Miryokefalon  (Kumdanlı) vadisinde yapılan savaşta 2.Kılıç Arslan Bizans İmparatoru Manuel Komnen’i yendi(1176).

Sonuçları:

O  Türklerin Anadolu’dan atılamayacağı ve Anadolu’nun kesin bir Türk yurdu olduğu anlaşılmıştır.

O  Bizans'ın Türkler'i Anadolu'dan atma po­litikası sona erdi. Türklerin Anadolu’ya yerleşmesi kesinleşti.

O  Bizans’ın son saldırısıdır,Türklerin son savunmasıdır (Bu savaştan sonra Türkler taarruza,Bizans ise savunmaya geçti.)

O  Türk-İslam dünyası üzerindeki Bizans baskısı sona ermiştir.

O  Haçlı seferleri ile Bizans’ın eline geçen Anadolu’daki siyasi üstünlük tekrar Selçukluların eline geçti.

O  Bizanslılar ve Batılılar, Anadolu’ya “TÜRKİYE” demeye başladılar.

O  Taraflar arasında anlaşma yapıldı ve imparator savaş tazminatı ödedi.

O  İmparatorun çağrısı ile III.Haçlı Seferi yapılmıştır.

O  Malazgirt savaşıyla Anadolu’nun kapıları açılırken, Mirykefalon savaşı ile burasının Türk yurdu olduğu ispatlandı.

O  NOT:Malazgirt vatan kazandıran,Miryokefalon ise vatan kurtaran savaştır.   

Dönemin Diğer Gelişmeleri:

{  Danişmentlilerden Malatya alınarak bu devlete son verildi.

{  Anadolu’da büyük ölçüde siyasi birlik sağlandı.

{  Eyyubi Devleti ile antlaşma sağlandı.

{  Çukurova Ermenilerinden bazı yerler alındı ve sınırlar Silifke’ye kadar genişletildi.

{  Uluborlu,Eskişehir ve Kütahya Bizans’tan alınarak sınırlar Denizli’ye kadar genişletildi.

{  İhtiyarlığını ileri süren II.Kılıç Arslan Türk hakimiyet anlayışına göre ülkeyi 11 oğlu arasında paylaştırdı.Bu gelişme sonunda Anadolu’da  siyasal bütünlük bozuldu.Taht kavgaları başladı ve devlet zayıfladı.

{  Uyarı: II. Kılıçarslan; eski Türk Töresine göre ülke hanedan üyelerinin ortak malıdır anlayışına danayanarak oğulları arasında böldü.

{  Bu sırada 3.Haçlı Seferi başlamıştı.Anadolu’ya geçen Alman orduları ile mücadele göze alınamayıp anlaşma yapılmışsa da,Haçlılar sözlerinde durmayıp Konya’yı yağmalamışlardır.

{  Bu durumdan rahatsızlanan II.Kılıç Arslan 1192’de öldü.

{  UYARI:  Anadolu Selçuklu Devleti’nde İlk gümüş ve altın parayı II.Kılıç Arslan bastırmıştır.

RÜKNEDDİN SÜLEYMAN ŞAH (1196-1204)

Dönemin Önemli Faaliyetleri:

Æ  Kısa sürede merkezi otoriteyi güçlendirerek Bizans’ı vergiye bağladı.

Æ  Çukurova Ermenilerini Torosları güneyine çekilmeye zorladı.

Æ  Erzurum ‘u alarak Saltukoğulları’na son verdi.

Æ  Gürcistan Seferi sırasında vefat etti.

 


II. Süleyman Şah | Mecingert Baskını (1202) / Anadolu Selçuklu

I.GIYASEDDİN KEYHÜSREV(2.SALTANATI:1205-1211)

«  Süleyman Şah’ın ölümü üzerine ikinci kez, Selçuklu tahtına geçti.

«  Askeri hareketlerini askeri ve ekonomik amaçlara yönelik olarak düzenledi.


I. Gıyaseddin Keyhüsrev | Antalya'nın Fethi (1205) / Anadolu Selçuklu 

Dönemin Önemli Olayları:

«  Trabzon Rum İmparatorluğu mağlup edilerek kapanmış olan Karadeniz ticaret yolu açıldı.Samsun alındı.

«  Milletler arası ticareti teşvik ve himaye amacıyla Venediklilerle ilk ticaret antlaşması yapıldı.

«  Antalya fethedildi. İlk donanma kuruldu ve ilk defa denizcilik  alanında faaliyetler başladı. Böylece Akdeniz ticaretinden ya­rarlanılmaya başlandı.

«  Ermenilerin ve Eyyubilerin saldırılarını önledi.

«  Vergisini ödemeyen İznik İmparatorluğu’na savaş açtı.Alaşehir yakınlarında yapılan savaşı Türkiye Selçukluları kazandı.Ancak I. Gıyaseddin Keyhüsrev bu savaşta şehit edildi.

 
Alaşehir Muharebesi (1211) İznik İmparatorluğu ve Selçuklu /
Gıyaseddin Keyhüsrev

İZZETTİN KEYKAVUS (1211-1120)

Önemli Olaylar:

z  Trabzon Rum Krallığı’ndan Sinop fethedildi ve Selçuklular yeniden Karadeniz’e ulaştılar.Burada ilk tersane kuruldu ve Sinop ithalat ve ihracat limanı haline geldi.

z  Kıbrıs kralı  ile ticaret anlaşması yapıldı.Çünkü Avrupa ülkeleri ile ticaret Kıbrıs üzerinden oluyordu.

z  Venedikliler ile ticaret anlaşması yapıldı.

z  Trabzon Rum imparatorluğu ve Çukurova Ermenileri vergiye bağlandı. Anadolu ve Suriye ticaretini aksatan Ermeni is­yanları bastırıldı.

z  Antalya ile anlaşma yapıldı ve halkının isyanı bastırıldı.

z  Artukluları ve Erbil Atabeyliğini hakimiyetine alan 1.İzzeddin Keykavus,Eyyubiler üzerine çıktığı bir seferde öldü.

I. İzzeddin Keykavus | Moğol İstilaları Başlıyor / Anadolu Selçuklu 

UYARI:

^ Uluslar arası ticarette Anadolu’nun yerini ve önemini iyi kavrayan 1.İ.Keykavus,askeri seferlerini ekonomik ve ticari amaçlı olarak gerçekleştirdi.Bu nedenle Doğu-Batı,Kuzey-Güney istikametinde uzanan büyük yollar,bu yollar üzerine kervansaraylar yaptırmıştır.

^ Yabacı tüccarlara düşük gümrük tarifesi uygulamıştır.

^ Anadolu’daki önemli merkezlere yabancı tüccarlar;Kırım,Kıbrıs,Mısır gibi yerlere de Türk tüccarlar yerleştirmiştir.

^ Zarara uğrayan tüccarların zararları karşılanmıştır.(İLK SİGORTA SİSTEMİ).

I.ALAADDİN KEYKUBAT (1220-1230)

Önemli Olaylar:

­  Alanya’nın Fethi: Antalya’nın doğusunda bulunan Kandehor  (Kalanoros ) Kalesi’ni alarak Buraya Alaiye (Antalya) adını verdi (1223).Burada bir (ilk) tersane yaptırdı.

­  Suğdak’ın Fethi:Kırım’ın Suğdak limanını  fethederek Karadeniz’de üstünlüğü ve İpek yolunu ele geçirmiştir.Bu sefer sırasında bir kısım Kıpçak beylerini ve Rus knezlerini (Gürcistan’ı) kendine bağlamıştır.

­  Megüceklüler’in Erzincan ve Kemah koluna son verdi (1228).Anadolu Türkmen birliğini kesin olarak sağladı.

­  Trabzon Rum Pontus krallığına son vermek için Trabzon kuşatıldı. Ancak alı­namadı.

­  Moğol Tehlikesi:Bu dönemde Moğol tehlikesi ortaya çıktı.Moğol tehlikesine karşı Eyyubilerle anlaşma yaptılar. Konya,Kayseri ve Sivas gibi büyük şehirlerin surlarını yaptırarak önlem almaya çalıştılar.En yetişkin komutanlarını ve askerlerini D.Anadolu Bölgesi’ne gönderen I.A.Keykubat Harzemşahlar ile iyi geçinmeye çalıştı. Moğol saldırıları üzerine D. Anadolu'ya ve Kafkaslara çekilen Harzemşahlara ittifak önerildi. Ancak bu gerçek­leşmediği gibi Harzemşahlar D. Anadolu'daki Selçuklu şehirlerine saldırdı.

Alaaddin Keykubat | Anadolu Selçuklu 

Yassı Çemen Savaşı (1230)

z  Ön Gelişme:Moğol saldırıları nedeni ile parçalanan Harzemşahlar daha batıya göç ederek D.Anadolu’ya geldiler.Harzemşahların Moğollarla mücadelesi Selçukluların da işine geldiği için Harzemşahlara yardım ediliyordu.

z  Nedeni Harzemşahların Selçuklulara bağlı Ahlat’ı işgal etmeleri ve yağmalamaları.

z  Savaş:İki devlet arasında  Erzincan yakınlarında Yassı çemen Savaşı yapıldı.Kayıların yardımı ile Harzemşahlar yenildi.

Yassıçemen Muharebesi (1230) | Selçuklular ve Harezmşahlar

Sonuçları ve Önemi:

z  Bu savaşta yenilen Harzemşahlar bir daha toparlanamadılar .Celaleddin Harşemşah’ın ölümü ile bu devlet tarihe karıştı.

z  Bu savaş Türkiye Selçukluları ile Moğollar arsındaki tampon bölgenin kalkmasına neden oldu.

z  Moğollar ile Anadolu Selçuklu devleti arasındaki tampon devletin yıkılması ile Anadolu, Moğol saldırısı ile karşı karşıya kaldı.

z  Harzemşahların yıkılması Moğollara Anadolu’nun kapılarını açtı.

z  Muhtemel bir Moğol tehlikesine karşı önlemler alarak şehirlerin surlarını güçlendirdi.

z  Kayı aşireti, Ankara’nın Karacadağ bölgesine yerleştiler.

z  Moğol tehlikesinin geldiği sırada Harzemşahlardan sonra Eyyubiler de ittifakı bozarak saldırıya geçtiler.Alaaddin Keykubat Eyyubileri mağlup etti.

z  Artukluların Harput kolu yıkıldı(1236).

z  Moğollar ile dostluk ilişkileri kurmaya çalıştı,Ögeday Han’a elçiler gönderdi.

z  Alaaddin Keykubat zehirlenerek öldürüldü.(1237)

NOT:

z  Alaadin Keykubat Anadolu’da siyasi birliği tamamen sağladı ve devleti en geniş sınırlarına ulaştırdı.

z  Anadolu Selçuklu  Devleti’nin her bakımdan en parlak dönemidir Ayrıca Anadolu uluslar arası ticaret merkezi haline geldi.

II.GIYASEDDİN KEYHÜSREV(1237-1246)

M Alaaddin Keykubat’ın ölümü ve II.Gıyasettin Keyhüsrev’in yetersizliği devletin zayıflamasına neden oldu.

M II.Gıyaseddin Keyhüsrev değerli devlet adamları yerine kendisine iyi görünen kişileri görevlendirdi.

M Devleti veziri Saadettin Köpek idare ediyordu.

M Önemli Olaylar:

M Entrikacı bir vezir olan Sadettin Köpek, neden ol­duğu olaylarla başarılı birçok devlet adamının idamına sebep oldu.

BABA İSHAK İSYANI (1240):

Nedenleri:

M Moğolların önünden kaçan Türklerin ilk önce Doğu ve güneydoğu Anadolu’ya yerleştirilmeleri ile bölgede nüfusun artması,bunun ise  huzursuzluk ve sıkıntılara neden olması.

M Moğolların önünden kaçan Türkmenlerin sosyal ve ekonomik durumunun çok kötü olması

M Türkmenlerin ticaret kervanlarına soymasına devletin sert tepki göstermesi ile bölgede huzursuzluğun iyice artması.

M Türkmenlerin dini pek iyi bilmemeleri

Önemi ve Sonuçları:

M Dini nitelik taşıyan bu isyan Baba İshak’ın öldürülmesi ile sona erdi.

M İsyanların uzaması ülkeyi büyük bir buhrana itti. B u isyan devletin içte zayıf­lamasının önemli nedenlerin­den biri oldu.

M Bu isyanın güçlükle bastırılması Türkiye Selçuklu Devleti’nin eski kuvvetini kaybettiğini ortaya koydu.

M Anadolu’yu işgalden çekinen Moğollar, bu isyandan cesaret aldılar. Durumu gören Moğollar Anadolu’yu işgale karar verdiler.

M UYARI: Selçuklularda dini karakterli ilk isyandır. Bu açıdan Osmanlılardaki Şeyh Bedreddin isyanına benzemektedir.

Kösedağ Muharebesi (1243) | Selçuklu - Moğol Savaşları

KÖSEDAĞ SAVAŞI (1243):

Nedenleri

M Baba-i İsyanının Anadolu Selçuklu devletinin güçsüz olduğunu ortaya koyması ve Moğolları cesaretlendirmesi

M Harzemşahlar devletinin yıkılması üzerine Moğollar ile Anadolu Selçuklu devleti arasındaki tampon bölgenin yıkılması

M Moğolların Anadolu’yu ele geçirmek istemeleri

Sonuçları ve Önemi:

M Anadolu Moğol istilası altına girmiş,yakılıp yıkılmıştır.

M A.S.D. Moğollara bağlandı ve ağır vergilerle ezilmiştir.

M Selçuklu Devleti parçalanma ve yıkılma sürecine girdi.

M A.S.Sultanları Moğolların kuklası durumuna düşmüş,sık sık taht değişikliğine neden olmuştur.

M Anadolu Türk birliği bozulmuş,çeşitli beylikler kurulmuştur.

M Ticaret yollarının önemini kaybetmesi ve ürünlerin toplanamaması nedeniyle Anadolu’da kıtlık yaşandı.

M Moğollar yarım yüzyıl Anadolu’yu sömürdüler.

M Selçuklulara bağlı olan Ermeniler ve Trabzon Rum İmparatorluğu ayrılarak Moğollara bağlandılar.

M Olumlu gelişmesi ise Moğolların önünden kaçan Türkmenlerin Anadolu’ya gelerek Anadolu’nun Türkleşmesini hızlandırmalarıdır.Orta Anadolu’daki Türkmenler batıya göç etmeye başladı.Böylece uclardaki ve kıyılardaki Türk nüfusu arttı.

ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ’NİN TÜRK TARİHİNDEKİ ROLÜ

þ  Malazgirt Zaferi'nin hemen ardından Anadolu'ya yerleşmeye başlayan binlerce Türkmeni bir siyasî çatı etrafında birleştirerek Anadolu'da Türk birliğini sağlayan Anadolu Selçukluları oldu.

þ  Anadolu Selçukluları Türk dilini, sanatını, gelenek ve göreneklerini İslâmî değerlerle yoğurarak bu yeni coğrafyaya kendi damgalarını vurdular.

þ  Anadolu Selçukluları, Bizans ve Haçlı orduları ile mücadele ederek İslâm dünyasını ve Anadolu'yu Bizans ve Haçlı tehlikesine karşı korudular.

þ  Haçlı seferleri sırasında tahrip edilen şehir ve kasabaları yeniden imar ederek Türk kültürünün gelişmesini ve devamlılığını sağladılar.