1-DÖNEMİN SİYASİ OLAYLARI

• Hz. Osman’ın şehit edilmesinden sonra insanlar bir süre şaşkınlık geçirdiler. Anlaşılan başta halifenin kendisi olmak üzere hiç kimse hadisenin bu şekilde sonuçlanacağını düşünmemişti. İlk şaşkınlık atlatıldıktan sonra gerek Medineli Müslümanlar gerekse halifeye karşı isyan ederek onun ölümüne sebep olanlar, yeni halifenin seçilmesi gerektiğini düşünmeye başladılar. Bu görev için en kuvvetli aday şüphesiz Hz. Ali idi. Hz. Ali’nin halifeliğini Ümeyyeoğulları ve özellikle de Muaviye, tanımayı reddettiler.
• Hz. Osman’ın katillerinin bulunması talepleri çoğalmıştı. Fakat ortada belirli bir katil olmayıp şehre hâkim olan bir isyancı topluluk vardı. Bu asilerle hemen başa çıkılamayacağını anlayan Hz. Ali, Hz. Osman’ın valilerinden bir bölümünü değiştirdi. Bunu öğrenen Talha bin Übeydullah ve Zübeyir bin Avvam, Basra ve Kûfe valiliklerini istediler. Fakat bu istekleri Hz. Ali tarafından kabul edilmedi.
• Ümeyyeoğullarının bir kesimi Hz. Ali’nin halifeliğini tanımayan diğer muhaliflerle birleşerek 656 yılında Hz. Ali’ye karşı savaştılar ve mağlup oldular. Suriye’nin her türlü imkânına sahip olan Muaviye bu savaşa katılmadı. Ancak halife Hz. Ali’ye biat etmemeyi sürdürdüğü için 657 yılında Sıffin’de onunla karşı karşıya geldi.

       A-Cemel Olayı

• Cemel olayı, Hz. Peygamberin iki yakını Hz. Ali ve Hz. Aişe’nin doğrudan lider olarak içinde yer aldığı önemli bir hadisedir. Bu olaya “Cemel” isminin verilmiş olması da Hz. Aişe’nin devesinin etrafında vuku bulmasındandır.
• İslam tarihinde bir deveye atfen isim alan bir olaydır. Hz. Aişe’nin bindiği devenin etrafında cereyan ettiği için bu savaşa, Cemel olayı denilmiştir.  Hz. Aişe, hac için gittiği Mekke’den Medine’ye dönerken Hz. Osman’ın şehit edildiğini öğrendi. Bunun üzerine Hz. Aişe, Talha ve Zübeyr’le birlikte Mekke’ye geri döndü. Burada halka, Hz. Osman’ın suçsuz olarak öldürüldüğünü ifade eden bir konuşma yaptı. Yapılan müzakereler sonunda Basra’ya doğru yola çıktılar. Bu durumu haber alan Hz. Ali, taraftarlarıyla Medine’den ayrıldı. Kuvvetlerini Kûfe dışında topladıktan sonra Basra’ya doğru hareket etti. Hz. Aişe, amaçlarının isyancıların bozduğu barış ve düzeni yeniden sağlamak ve Hz. Osman’ın katillerini cezalandırmak olduğunu halifeye bildirdi.
• Halife, anlaşma sağlamak için karşı tarafa elçi gönderdi. Hz. Aişe, Talha ve Zübeyir’le görüşen elçi, Hz.Ali’nin halifeliği etrafında toplanmaları hâlinde Hz. Osman’ın katillerini cezalandırmanın daha kolay olacağına onları ikna etti. Hz. Ali de Talha ve Zübeyir’le görüştü. Bu görüşmeler olumlu sonuç vermesine rağmen iki ordu, ancak fitne çıkarıp Müslümanların birliğine zarar vermek isteyenlerin gayreti ile bir anda savaşmak üzere, Basra önlerinde Hureybe’de karşı karşıya geldi (36/656).
• Savaş, Hz. Ali taraftarlarının galibiyetiyle sona erdi. Hz. Ali hem Aişe’ye ve hem de onun yanında savaşa katılanlara iyi davrandı. Basra’da yağmayı yasakladı.

      Savaşın sonuçları:

• Müslümanlar arasında çıkan ilk büyük savaştır.
• Hz. Ali’nin zaferiyle sonuçlanmıştır.
• Her iki taraf yaklaşık onar bin kişi kayıp vermiştir.
• Hz. Ali’nin Medine’den, Irak’ın Kufe kentine taşınmasına neden olmuştur.
• Hz. Ayşe’nin destekçileri Talha ve Zübeyr öldürülmüştür.
• Hz. Ayşe Medine’ye gönderilmiştir.

     B- Sıffin Olayı

• Cemel Savaşı’ndan sonra Hz. Ali, Irak’ta hâkimiyeti sağlayarak Kûfe’yi başşehir yaptı. O, daha Medine’de iken Suriye Valisi Muaviye’yi biate davet etmiş; ancak olumlu cevap alamamıştı. Cemel Savaşı’ndan sonra da bu davetini sürdürdü. Muaviye’nin olumlu cevap vermemesi sebebiyle onunla mücadeleye karar verdi. Bunu haber alan Muaviye de harekete geçti. İki tarafın askerleri Fırat’ın batı kıyısındaki Sıffin Ovası’nda toplandılar. Hz. Ali, Muaviye’ye yeniden elçi göndererek onu, Müslümanların birliğini bozmamaya ve halife olarak kendisine itaat etmeye çağırdı. Muaviye ise bu isteği kabul etmedi ve Hz. Osman’ın katillerinin cezalandırılması ile ilgili talebini tekrarladı. Görüşmelerden bir sonuç elde edilemeyince her iki ordu savaş düzeni aldı. Üç ay süren mücadelenin sonunda Muaviye’nin ordusu bozguna uğramak üzereydi. Bunun üzerine Muaviye, Amr bin As’ın tavsiyesi ile Mushaf sayfalarını mızrakların ucuna taktırarak taşıttı. Askerler, “Allah’ın kitabı sizinle aramızda hakemdir.” diye bağırdılar. Hz. Ali ve ordusunun büyük bir bölümü bu hareketin bir hile olduğunu anladı. Fakat ön saflarda çarpışan ve kurradan oluşan bir grup, Mushafın kaldırılmış olduğunu görünce savaşı bıraktı.
• Hz. Ali onları itaate çağırdı. Onun sözüne aldırmayan ve sonradan ”Hariciler” olarak adlandırılacak olan bir grup, Hz. Ali’den Kur’an’ın hakemliğini kabul etmesini istediler. Aksi takdirde onu düşmanlarına teslim edeceklerini bildirdiler. Bunun üzerine Hz. Ali savaşı durdurmak zorunda kaldı. Böylece Sıffin Savaşı, Şam ve Iraklılardan binlerce kişinin ölümüyle sonuçlanmış oldu.

• Taraflar anlaşmak için Hakeme başvurdular. (Hakem Olayı).

       C- Hakem Olayı:

• Tarih: 657
• Taraflar: Hz. Ali’nin hakemi Eşarı, Muaviye’nin hakemi Amr ibnul’-As

• Hz. Ali, ordusundaki bozguncuların baskısı sonucu Muaviye tarafının teklifini kabul etti. Suriyeliler Amr bin As’ı, Hz. Ali taraftarları da Ebu Musa el-Eş’ari’yi hakem tayin etti. Hakemlerin seçilmesinden sonra taraflarca “tahkim antlaşması” hazırlandı. Eş’as bin Kays antlaşma metnini Hz. Ali’nin askerleri arasında okumaya başlayınca bu defa da “Hüküm ancak Allah’a aittir.” diyerek karşı çıkanlar oldu. Bundan sonra Muaviye ve askerleri Şam’a, Hz. Ali ve askerleri de Kûfe’ye döndü. Hariciler, Hz. Ali’nin ordusundan ayrılarak Kûfe köylerinden biri olan Harura’ya çekildiler.
• Hakemler 658 yılında Ezruh’ta bir araya geldiler. Toplantıya gözlemci olarak Abdullah bin Ömer, Abdullah bin Zübeyr ve Muğire bin Şu’be de katıldı. Hakemler önce Hz. Ali ile Muaviye’nin azledilmesini, sonra da yeni halifenin bir şûra tarafından seçilmesini kararlaştırdılar. Bu karar önce Ebû Mûsâ el- Eşari tarafından açıklandı; ancak Amr b. Âs alınan kararın aksine hileye başvurup Muâviye’yi halife tayin ettiğini bildirdi. Ebû Mûsâ’nın aldatıldığını söylemesi bir işe yaramadı. Hz. Ali taraftarları buna itiraz ettiler. Ebu Musa bu olaya çok üzüldü. Bu olaydan sonra siyaset alanından tamamen çekildi. Amr bin As ve Suriyeliler, Muaviye’ye gidip onu halife olarak selamladılar. Hz. Ali, Haricilerle de mücadele etmek zorunda kaldı. Çünkü Hariciler kendi görüşlerine katılmayan kimselere sert davranıyor ve öç alma duygusuyla hareket ediyorlardı. Hz. Ali’nin barış çabaları sonuç vermedi. Bunun üzerine meydana gelen Nuhayle ve Nehrevan savaşlarında Haricilerin çoğu öldürüldü (658). Bu savaşlar, siyasi tarih açısından Hz. Ali ve ordusu için bir zafer niteliğindeydi.Nitekim Hz. Ali İbn Mülcem adlı bir Harici tarafından şehit edildi. Hariciler daha da ileri giderek işi, Hz. Osman ve Hz. Ali’yi tekfire (dinden çıktığı iddiasına) kadar götürdüler.

• Bunun üzerine İslam alemi üçe ayrıldı:
  Hz. Ali yanlıları (Şii), 2- Muaviye yanlıları (Emevi), 3- İkisini de kabul etmeyenler (Hariciler).

       D-Nehrevan Savaşı:

• Tarih: Temmuz 658
• Taraflar: Hz. Ali ve Hariciler.

      Sebebi:

• Hz. Ali’nin ve Muaviye’nin halifeliğine karşı olan Hariciler, halifeye ve diğer Müslümanlara karşı cephe almışlardı. Ayrıca Müslümanlar arasında terör estirmeye başlamışlardı.

      Savaşın Sonucu:

• Hz. Ali’nin savaş açtığı Hariciler kısa sürede yenilerek dağıldı, fakat varlıklarına son verilememişti.

       Hz. Ali’nin Öldürülmesi:

• Hariciler, İslam dünyasını parçalamakla suçladıkları Hz. Ali, Muaviye ve Amr ibnul’-As’a karşı tekrar cephe aldılar. Üçünün de öldürülmesine karar vererek suikastler yaptılar. Muaviye, hafif yaralı olarak kurtuldu. Amr ibnul’-As’a ise suikast yapılamadı. Ancak Hz. Ali, namaz kıldığı sırada arkasından gelen İbni Mukem adlı bir Haricinin zehirli hançeriyle şehit edildi.

  BİRLİK YILI
      Haricilerin Hz. Ali’yi şehit etmesinden(661) sonra halk, Hz. Hasan’a halife olarak biat etti. Fakat Hz. Muaviye, iktidarı bırakmak niyetinde değildi. Hz. Ali şehit olmadan önce Hz. Muaviye oldukça üstün bir konumda bulunuyordu. Hz. Hasan hem Kûfe halkının güven telkin etmemesi hem de Müslümanlar arasındaki savaşların son bulması için Hz. Muaviye’ye biat etti. Hz. Hasan ile Hz. Muaviye arasındaki anlaşmayla İslam dünyasının tamamı Hz.Muaviye’nin yönetimi altına girdi. Böylece Müslümanlar arasında büyük oranda birlik sağlandı. Bu nedenle bu yıla “Birlik Yılı” (Âmü’l-Cemaa) denilmiştir.