II. MAHMUT DÖNEMİ (1808-1839)

II. Mahmut döneminde hemen hemen her alanda ve Avrupa örnek alınarak ıslahat yapılmıştır. Yaptığı ıslahatlarla kendinden sonraki dönemde yapılan ıslahatlara da bir anlamda zemin hazırlamıştır. II. Mahmut, “Ben tebaamdan Müslümanları camide, Hristiyanları kilisede, Musevîleri de havrada görmek isterim. Aralarında başka bir fark yoktur.” diyerek, II. Mehmet (Fatih)’ten sonra halka din ve mezhep özgürlüğü hakkı tanıyan ve bunu dile getiren ikinci Osmanlı padişahıdır.

SENED-İ İTTİFAK (1808)

II. Mahmut ile Âyanlar arasında yapılan bir misaktır. Sened-i İttifak’ın imzalanmasında en büyük etken II. Mahmut’un tahta çıkmasını sağlayan Rusçuk Âyanı Sadrazam Alemdar Mustafa Paşa olmuştur.

Sened-i İttifak’ın Bazı Maddeleri

Âyanlar padişahın emirlerini yerine getirerek ona sadık kalacaklardı.

Âyanlar, eyaletlerden devletin asker almasına karşı gelmeyeceklerdi. Karşı gelenlerden bütün âyanlar davacı olacaklardı.

Hazine gelirlerinin toplanması devletin koymuş olduğu kanun ve hükümlere göre yapılacaktı.

Sadrazamın kanun ve ittifaka uygun olarak vereceği emirlere itaat edilecek, uygun olmayanlara birlikte karşı çıkılacaktı.

Âyanlar da devlet adamları gibi anlaşmaya uyacaklardı. Karşı koyan olursa bütün âyanlar hep birlikte onu engelleyeceklerdi.

İstanbul’da Yeniçeri Ocağı ve diğer ocaklarda isyan çıkarsa âyanlar emir beklemeksizin gelip isyanı bastırmaya çalışacaklardı.

Padişah âdil ve eşit vergi alacak, aşırı vergi konmayacaktı.

Ek maddeye göre de her yeni sadrazam ile şeyhülislam bu senedi imza etmekle yükümlü olacaktı. Bununla birlikte Senedi İttifak’ın meşru olduğuna dair şeyhülislam bir fetva verdi. Padişah ve diğer devlet adamları da bunu imzaladılar. Devlet ile tebaa arasında yapılan ve bir çeşit anlaşmaya benzeyen “Sened-i İttifak”, Osmanlı tarihinde örneği olmayan bir belgedir. Devlet, Anadolu’da ve Rumeli’de kendi kendine güçlenmiş ve bir bakıma özerkliğini ilan etmiş olan âyanların varlıklarını, bu senetle kabul edip hukuki hâle getirdi. Bu belge ile bazı yetkilerinden zorunlu olarak vazgeçmesiyle padişahın yetkileri sınırlandırıldı. Bundan dolayı II. Mahmut, bu senedin yapılmasını günün koşulları gereği zorunlu olarak kabul etti.

Sened-i İttifak ile Osmanlı Devleti’nde padişahın yetkileri ilk kez sınırlandırılmıştır.

Bu yüzden Sened-i İttifak ilk demokratikleşme hareketi olarak kabul edilmektedir.

Sened-i İttifak’ın imzalanmasında Avrupalı herhangi bir etkisi yoktur.

Sened-i İttifak padişahın yetkilerini kısıtlaması bakımından, Magna Carta’ya benzetilmektedir.

 Askerî Alanda Yapılan Islahatlar

Nizâm-ı Cedit’e benzeyen Sekban-ı Cedit Ocağı kurulmuştur. Ancak yeniçerilerin tepki göstererek isyan etmeleri üzerine kapatılmıştır. Bu ocağın yerine Eşkinci Ocağı adıyla yeni bir ocak kurulmuşsa da, askerlerin tâlim yapmak istememeleri yüzünden bu ocak da kapatılmıştır. 1826 yılında halk, esnaf, topçu birlikleri ve ulemâ sınıfının da desteğiyle Yeniçeri Ocağı kaldırılmıştır. Osmanlı tarihinde bu olaya Vak’ay-ı Hayriye (Hayırlı Olay) denmiştir.

Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasıyla;

d  Islahatların önündeki en büyük engel kalkmıştır.

d  Merkezî otorite güçlendirilmiştir.

d  Hazinenin yükü hafiflemiştir.

d  Bektaşî Tarikatı kapatılmıştır.

d  Yeniçeri Ocağı’nın yerine Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye ordusu kurulmuştur.

d  Ordu teşkilâtını düzene koymak için Seraskerlik makamı kurulmuştur.

d  İlk serasker olarak Rusçuklu Hüseyin Paşa 15 Haziran 1826’da yönetime katılmıştır

 

Tımarlı sipahilerin yerine eyâletlerde güvenliği sağlamak için;

Anadolu’da Redif Birlikleri, Rumeli’de Müşirlikler kurulmuştur. (Müşirlik, Beylerbeyi yetkilerine sahiptir.)

d  1831’de askerî amaçlı ilk nüfus sayımı yapılmıştır.

d  1834’te Giuseppe Donizetti tarafından Askerî Bando Okulu (Mızıka-yı Hümâyun) kurulmuş ve Mehter takımı kapatılmıştır.

d  1834’te Harp Okulu (Harbiye) ve 1839’da Askerî Tıp Okulu (Tıbbiye) açılmıştır.

d  Askerî işleri düzenlemek için Darü’ş-Şurây-ı Askerî kurulmuştur.

d  İstanbul’da ilk silah fabrikası açılmıştır.

 

Yönetim ve Hukuk Alanında Yapılan Islahatlar

Divân-ı Hümâyun kaldırılmış, yerine Nazırlıklar (Bakanlıklar) kurulmuştur (1835). Divân-ı Hümayun’un yerini Meclis-i Vükelâ almıştır. Bu gelişme ile yasama, yürütme ve yargı görevleri şu şekilde düzenlenmiştir:

Yasama Yasaların ve tüzüklerin hazırlanması için Meclis-i Valây-ı Ahkâm-ı Adliye

Yürütme Sadrazam başkanlığında Meclis-i Vükelâ (Heyet-i Vükelâ) adında bir hükûmet kurulmuş

Yargı Devlet memurlarının yargılanması için Darü’ş-Şurâ-ı Bâb-ı Âli kurulmuş

Nazırlıkların oluşturulmasıyla birlikte ilk kez Kabine Sistemi’ne geçilmiştir.

«  Posta ve Karantina örgütleri kurulmuştur.

«  Polis teşkilatının temelleri atıldı.

«  Memurlara fes, ceket ve pantolon giyme zorunluluğu getirilmiştir.

«  Tımar sistemi kaldırıldı ve memurlara maaş sistemi başlatıldı..

«  Müsadere usulü büyük ölçüde kaldırılarak özel mülkiyet güvence altına alınmıştır. (Müsadere usulü Tanzimat Dönemi’nde tamamen kaldırılacaktır.)

«  İlk kez pasaport zorunluluğu getirilmiştir.

«  İstanbul için vize uygulaması başlatılmıştır.

«  Köy ve mahalle muhtarlıkları kurulmuştur.

«  Devlet dairelerinde padişahın resminin asılması zorunlu hâle getirilmiştir. Bunda ki amaç da padişahın otoritesini güçlendirmektir.

«  Devlet dairelerine portresini astıran ilk padişah II. Mahmut’tur.

 

Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan Islahatlar

II. Mahmut Karadeniz ve Rumeli’ye seyahat etmiş, böylece ilk kez yurt içi gezilere çıkan padişah olmuştur.

& 1824’de İstanbul’da ilköğretim zorunlu hâle getirilmiştir.

& 1830’da ilk kez Avrupa’ya öğrenci gönderilmiştir.

& 1831’de Takvim-i Vekâyi adlı ilk resmî gazete çıkarılmıştır.

& Mekteb-i Ulûm-u Edebiye ve Rüştiye adı ile orta dereceli okullar açılmıştır.

& Avrupa tarzı okullar açılmıştır.

& 1836’da devlet memuru yetiştirmek için Mekteb-i Maarif-i Adliye açılmıştır.

& Katolik Ermeni Patrikhanesi’nin kurulmasına izin verilmiştir.

& Tercüme Odası adıyla Osmanlı Devleti’nde ilk kez yabancı dil okulu açılmıştır.

& 1839’da Baytar Mektebi açılmıştır.

 

Ekonomi Alanında Yapılan Islahatlar

& Yerli malı kullanımı teşvik edilmiştir.

& Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye ordusunun masraflarını karşılamak için İhtisap Rüsûmu (vergisi) çıkarılmıştır.

& Redif askerlerinin giderleri için İâne-i Cihâdiyye vergisi çıkarılmıştır.

& İstanbul esnafının işlerini düzenlemek için İhtisap Ağalığı kurulmuştur.

& Narh (fiyat belirleme) uygulamasına son verilmiştir.

& İstanbul’da Çuha Fabrikası açılmıştır.

& Yerli tüccarların rekabet edebilmesi için gümrük kolaylıkları getirilmiştir.

& Malî Yıl başlangıcı Rumi takvim kullanılarak Mart ayı olarak kabul edilmiştir.

---

Yorumlar - Yorum Yaz

---