OSMANLI DEVLETİ’NDE EĞİTİM

-     Osmanlı’da eğitim ve öğretime büyük önem verilmiştir.

Başlıca eğitim kurumları;

Mahalle Mektepleri (Sıbyan Mektepleri) ve Medreselerdir.

a-Sıbyan Mektepleri: Eğitim sisteminin ilk basamağıdır. Genellikle camilerin çevresinde bulunurdu. Ders verenlere “Muallim” adı verilirdi. Karma eğitim yapılırdı. Belli bir süresi ve sınıfı yoktur. Daha çok gramer ve dil eğitimi yapılırdı. İslamiyet ile ilgili bilgiler verilirdi. Ayrıca okuma yazma ve Kur’an öğretilirdi.

-     Osmanlı Devleti’nde ilköğretim ilk defa İstanbul’da II. Mahmut Dönemi’nde zorunlu hale getirildi.

b-Medreseler:Temel eğitim kurumları medreselerdir. İlk Osmanlı medresesi 1330’da Orhan Bey tarafından İznik’te açılmıştır (Süleyman Paşa Medresesi). Medreseye tayin edilen ilk müderris Davud-u Kayseri’dir.

-     Kuruluş yıllarında, Mısır ve Suriye’de medrese eğitimi daha ileri olduğu için buralara öğrenci gönderilmiş, buralardan medreselere hoca getirilmiştir.

-     Medreselerde dil Arapça’dır. Buralarda dini ve pozitif bilimler birlikte okutulmuştur. Okutulan dersler ise şu şekildedir; Dini Bilimler; Kuran, Hadis, Fıkıh, Kelam, Belagat (Kur’an’daki edebi söz ve kavramları açıklama bilimi), Feraiz (İslam’a göre miras hesaplama bilimi), Pozitif Bilimler; Kimya, Matematik, Hendese, Astronomi, Tarih, Coğrafya’dır.

-     Medreselerde öğrencilerin bütün ihtiyaçları vakıflar tarafından karşılanıyordu.

-     Medreselerde eğitim veren öğretim görevlilerine “muid” veya “müderris” denirdi.

-     Fatih Dönemi’nde “Sahn-ı Seman” (Sosyal Bilimler ve Hukuk Fakültesi özeliğindedir. Bu medrese günümüzdeki İstanbul Üniversitesi’nin temelidir. Osmanlı’nın yüksek düzeyde eğitim veren ilk medresesidir.) ve Kanuni Dönemi’nde açılan “Süleymaniye” medreseleri (Mimar Sinan tarafından inşa edilmiştir. Tıp ve Fen Fakültesi özelliğindedir. Çağın en iyi eğitim veren kurumu kabul edilir.) en yüksek eğitim öğretim kurumlarıdır.

-     Fatih Dönemi’nde ayrıca devlet memuru yetiştirmek amacıyla devşirmelerin okutulduğu Saray Mektebi de denilen “Enderun” açılmıştır. Daha sonraları Enderun’a Müslüman ailelerin çocukları da alınmıştır. Enderun’da; askeri eğitim, idari eğitim, beden eğitimi, sanat eğitimi verilirdi.

-     Enderun Okulu ilk defa II. Murat Dönemi’nde Edirne Sarayı’nda kurulmuştur. Bu okul II. Mahmut Dönemi’nde kapatılıp yerine “Mekteb-i Maarif-i Adliye” açılmıştır.

-     Medrese eğitimi görenler Kadı, Müftü, Kazasker, Defterdar, Nişancı olabilirdi.

-     Medreselerde eğitim görenlere “Suhte, Softa, Talebe, Danişment”; medreselerde yetişen bilginlere “Ulema” denirdi.

-     Medreselerde verilen eğitimin yanı sıra halkın da eğitim almış olduğu yerler vardır. Bunlar; tekke, cami, dergâh, zaviye, lonca, saray okulları ve konaklardır.

-     Duraklama Dönemi’nden itibaren medreseler ve ulemalık yozlaşmaya başlamış, “Beşik Ulemalığı” doğmuştur. Bu durum medreselerdeki eğitim kalitesini düşürmüş ve müspet (pozitif) ilimlerin okutulmasını engellemiştir. Bu da Osmanlı Devleti’ni olumsuz etkilemiştir.

Önemli Uyarı: Beşik Ulemalığı; Yöneticilerin çocuklarına daha çocuk yaşta iken müderris (profesör) unvanının verilmesi (Âlimin Oğlu Âlim Olur Anlayışı).

-     Tanzimat Dönemi’nde devletin açtığı bazı okullara gayrimüslim öğrenciler de alınmaya başlanmıştır. 1869’da çıkarılan Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile azınlıkların özel okul açabileceği hükme bağlanmıştır. II. Meşrutiyet yıllarına gelindiğinde artık medreseler sadece din adamı yetiştiren kurumlar haline gelmişti.

Önemli Uyarı: Medreseler, 3 Mart 1924’te çıkartılan Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile kapatılmıştır.

Önemli Uyarı: Osmanlı topraklarında ilk yabancı okul, Cizvit rahipleri tarafından 1583’te Fransa adına açılan “Saint Benoit”dır (Sen Benuva). Daha sonraki dönemlerde kapitülasyonlardan faydalanan Avrupalı Devletler İstanbul’da birçok okul açmıştır.

Önemli Uyarı: Osmanlı Devleti’nin XIX. yüzyıldaki durumundan ötürü azınlık okulları denetlenemediği için devlete zararlar vermişlerdir.

-     Osmanlı Devletinde mesleki eğitimin en yaygın şekilde verildiği yer “Lonca” teşkilatlarıydı. Esnaf teşkilatı olan loncalar aynı zamanda birer eğitim yeri olup, çeşitli dönemlerde birer sanat okulu olarak görev yapmışlardır. Loncalara gayrimüslimler de üye olabilirdi.

-     Osmanlı Eğitim Sistemi, XIX. yüzyılda değişikliğe uğramıştır. Bu yüzyılda medreselerin yanında Batılı tarzda eğitim öğretim yapan okulların açılması toplumda kültür çatışmasına neden olmuştur.

-     1835’te Mekteb-i Harbiye kuruldu.

-     1845’te Harp Okulları’na öğrenci yetiştirmek amacıyla Askeri Liseler (İdadi) açılmıştır.

-     1856 Islahat Fermanı, eğitim alanında yenileşmede önemli bir dönüm noktası oldu. 1857’de Maarif-i Umumiye Nezareti (Genel Eğitim Bakanlığı) kurularak Milli Eğitim Bakanlığı’nın temeli atıldı.

Önemli Uyarı: Osmanlı’da devlet memuru olabilmenin tek şartı Müslüman olmaktı. Ancak bu şart 1856 Islahat Fermanı’yla kaldırıldı.