ERZURUM KONGRESİ  (23 TEMMUZ – 7 AĞUSTOS 1919 )

M.Kemal 26 Haziran'da Amasya'dan ayrılarak 27 Haziran'da Sivas'a oradan da 3 Temmuz'da Erzurum'a halkın ve ordunun sevinç gösterileriyle girdi.

7/8 Temmuz gecesi M.Kemal 'e görevinden kesin olarak alındığını bildiren bir emir geldi. Bunu üzerine M.Kemal hem görevinden hem askerlik mesleğinden ayrıldığını ( İstifa ) bildirdi. Yetkisiz ve sivil olarak görevine devam etme kararı vermişti.  Halkının sevgisi ve desteğine güvenmiştir. 15.Kolordu komutanı Kazım Karabekir Paşa, M.Kemal’e Kolordusuyla hizmetinde olduğunu bildirerek maddi ve manevi bakımdan büyük bir destek olmuştur.

Mondros Ateşkes Antlaşmasının 24. maddesi Doğu Anadolu ile ilgiliydi. Doğu Anadolu’ da altı ilde (Van, Bitlis, Diyarbakır, Erzurum, Harput (Elazığ ) ve Sivas ) karışıklar çıkarsa bu yerler işgal edilebilecekti. Bu şekilde doğuda bir Ermeni devleti kurabileceklerdi.

Doğu Anadolu illerinin haklarının savunulması ve Ermenilerin faaliyetlerini önlemek için için Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kuruldu. Cemiyetin yaptığı en önemli iş Erzurum Kongresinin toplanmasını sağlamasıdır.

Erzurum Kongresi’ni Doğu Anadolu Müdafaai hukuku milliye Cemiyeti 23 Temmuz 1919’da tek katlı bir ilkokul salonunda topladı. Toplantıya 62 delege katıldı. Hoca Raif Efendi geçici başkan seçildi. Yapılan oylama ile Mustafa Kemal kongre başkanlığına getirildi.

Almanya'dan öğrenim görmüş değerli bir aydın olan Cevat Dursunoğlu ile İttihatçılardan Binbaşı Kazım Yurdalar istifa ederler.  Onların yerine Mustafa Kemal ve Rauf Bey geçer. Kongre kararları hakkındaki tartışmaların seyri ve özellikle yedinci maddede geçen "asri" kelimesi üzerindeki tartışmalar dikkatle değerlendirilmesi gereken noktalardır. Bu konuyla ilgili olarak Cevat Dursunoğlu'nun "Milli Mücadelede Erzurum" adlı eserinde detaylı bilgiler mevcuttur. Erzurum Kongresi’ne çoğunluğu İtilaf devletleri tarafından işgal edilmiş olan 5 doğu ili Trabzon, Erzurum, Sivas, Bitlis ve Van'dan gelen 62 delege katılmıştır.

Mardin, Diyarbakır ve Elazığ delegeleri Elazığ valisi Ali Galip ve Diyarbakır valisinin engellemelerinden dolayı kongreye katılamamıştır.

Kongrede Alınan Kararlar:

1-Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür, bölünemez. Vatan bir bütündür parçalanamaz.

İlk defa milli sınırlardan bahsedilmiş tam bağımsızlık vurgusu yapılmıştır.

2-Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı, millet birlik olarak kendisini koruyacak ve karşı koyacaktır.

İlk defa topyekün savaştan söz edilmiştir.

3-İstanbul Hükümeti vatanın bağımsızlığını sağlayamazsa, geçici kaydıyla bir hükümet kurulacaktır. Bu hükümetin üyeleri mili kongre tarafından seçilecek, kongre toplanmamış ise seçimi Temsil Heyeti yapacaktır.

İlk kez geçici hükümet fikri ortaya atılmıştır. Bölgesel bir temsil heyeti seçilmiştir. İstanbul Hükümetine alternatif yönetim düşüncesi oluşmaktadır.

4-Manda ve Himaye kabul edilemez.

Tam bağımsızlık vurgulanmış ilk defa manda ve himaye reddedilmiştir.

5-Hristiyan azınlıklara siyasi hâkimiyetimiz ve sosyal dengemizi bozucu imtiyazlar verilemez.

İlk defa ayrıcalıkların verilemeyeceği vurgulanmıştır.

6-Ulusal Güçleri(Kuva Millîyeyim) etkin, ulusal iradeyi egemen kılmak esastır.

Milli egemenlik kesin ve açıkça dile getirilmiştir.

7-Milli Meclisin (Osmanlı Mebussan Meclisi)  toplanmasına ve hükümetin yaptığı işlerin meclisçe kontrol edilmesine çalışılacaktır.

Meclisin,  İstanbul hükümetini denetim altına alması hedeflenmiştir.

8-Milletimiz asrın gereklerini, fenle ilgili, sanayii ile ilgili, ekonomiyle ilgili durum ve ihtiyaçlarımızı gerekli görür. Türk insanının uygar medeniyeti yakalamak için çalışılacağı vurgulanmıştır.

9-Ulusal irade ve toplanan güçler padişah ve halifelik makamını kurtaracaktır.

Milli birliği bozmamak gayesi vardır.

Kongrenin Sonuç ve Önemi:

®  Vatanın bütün olduğu ve bölünemeyeceği ilk kez burada bildirildi.

®  Kongrenin aldığı kararlardan I. madde Misak-ı Milli’ de de yer aldı.

®  İlk defa Milli Sınırlardan bahsedilmiştir.

®  Milli Egemenliğin koşulsuz olarak gerçekleştirilmesine ilk kez burada karar verildi.

®  Sivas Kongresine ışık tutmuştur. Doğu Anadolu’daki tüm yararlı cemiyetler Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin çatısı altında bölgesel olarak birleştirildi. Böylece Doğu Anadolu’da birlik ve berberlik sağlandı.

®  Erzurum Kongresi toplanma amacı yönüyle bölgesel olmasına karşın, aldığı kararlar yönüyle bütün yurdu ilgilendirir duruma gelmiştir.

®  Türkiye Büyük Milleti’nin açılış gerekçesi Erzurum Kongresi kararlarına dayanır.

®  Mudanya Mütarekesi ve Lozan Antlaşması’ndaki bağımsızlık ruhu bu kararlara dayanır.

®  Cumhuriyet rejimine geçiş “İrade-i millîyeyi hakim kılmak esastır.” denilerek burada karar verilmiştir.

®  Mustafa Kemal Paşa, Erzurum Kongresi’nin kapanış konuşmasında, “Tarih bu kongremizi şüphesiz ender ve büyük bir eser olarak kaydedecektir.” demiştir.

abdullahhoca.com UYARIYOR

İstanbul Hükümetinin ve İşgal Güçlerinin Kongreye Tepkisi:

1-İstanbul Hükümetinin Tepkisi:

Kongrenin tabandan geldiğini göremediler. Kongreyi sadece birkaç subayın işi sandılar. Bunları dağıtırsa başkaldırının sona ereceğini sandılar. Bir bildiri yayınlayarak kongreye katılanları tutuklanmasını istedi ise de bu emrini yerine getirecek makam bulamadılar.

2-İşgal Güçlerinin Tepkileri:

Kongreyi kısa ömürlü ve cılız bir başkaldırı hareketi olarak değerlendirdiler ve fazla önemsemediler.