TBMM’NİN AÇILMASI  (23 NİSAN 1920)

İstanbul’un işgal edilmesi ve Mebusan Meclisinin kapatılması üzerine Mustafa Kemal Paşa 19 Mart 1920 tarihinde tüm ülkeyi içine alan bir seçim bildirgesi yayınladı. Bu bildirge çerçevesinde yeni meclisin Ankara’da açılacağı ve ülkenin idaresinin buradan oluşturulan bir kurulun gerçekleştireceği belirtilmiştir. Bu doğrultuda, hemen seçimlerin yapılmasına başlandı. Daha önce, İstanbul meclisine seçilen üyelerin de yeni meclise katılabilmelerine olanak sağlanmıştı. Ankara'da, Birinci Dünya Savaşı sırasında İttihat ve Terakki Kulübü olarak yapımına başlanan, ancak yapımı yarıda kalan bina (Ulus'ta bulunan bugünkü Kurtuluş Savaşı Müzesi), Ankaralılar'ın katkıları ile bitirildi. Toplantı salonu; okullardan getirilen sıralar ve marangozların acele ile yaptıkları bir kürsü ve gaz lambası ile kullanılır hale getirildi. Yeni meclise, bugünkü Türkiye sınırlarının her yerinden milletvekilleri gelmeye başladı.  Meclise; bu meclisin üstünde hiç bir güç tanınmadığı için "Büyük" sıfatı; Türkiye'yi temsil eden ulusal bir niteliği olduğu için de, "Türkiye" adı eklenerek, Türkiye Büyük Millet Meclisi şeklinde bir isim verildi. Türkiye Büyük Millet Meclisi, 23 Nisan 1920 Cuma günü, Ankara Hacı Bayram Camii'nde yapılan bir dinsel törenden sonra açıldı. En yaşlı üye olan Sinop milletvekili Şerif Bey, ilk oturuma başkanlık etti. Meclis'in ilk oturumuna, toplam 115 milletvekili katıldı. Bu sayı ileriki günlerde çoğalarak, zamanla 400'ü aştı.

Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 24 Nisan'da yaptığı toplantıda, Mustafa Kemal Paşa başkanlığa bir önerge vererek;

24 Nisan Önergesiyle Alınan Kararlar;

±  Hükûmet kurmak zorunludur.

±  Geçici olarak bir hükûmet başkanı tanımak veya padişah vekili atamak doğru değildir.

±  Büyük Millet Meclisi yasama ve yürütme yetkisine sahiptir.

±  Meclis içinden seçilen bir heyet hükûmet işlerine bakar. Meclis başkanı hükûmetin de başkanıdır.

±  Mecliste toplanmış olan millî iradeyi vatanın kaderine tayin kılmak temel ilkedir. Büyük Millet Meclisi üzerinde güç yoktur.

±  Padişah ve halife İtilaf Devletlerinin baskısından kurtulduktan sonra meclisin düzenleyeceği yasaya göre hareket edecektir.

Bu önergenin kabulünden sonra, M. Kemal TBMM Başkanlığı'na seçilmiştir. 3 Mayıs 1920'de TBMM'nin seçtiği ilk hükümet, 5 Mayıs'ta on bir Bakan ile göreve başlamıştır. Bu Meclis, Türk tarihinde, ulusal egemenlik uygulamasını ilk gerçekleştiren meclistir.

I.TBMM’NİN ÖZELLİKLERİ

Birinci Meclis, çeşitli kesimlerden dünya görüşleri farklı insanları tek bir amaç etrafında toplamıştı. Birinci TBMM, kurucu meclislerin sahip olduğu haklardan daha geniş haklara sahipti. Yukarıda esasları belirtilen önergenin ilk maddesinde, "hükümet kurmak zorunludur" ilkesini kabul etmekle ve 20 Ocak 1921 tarihinde Teşkilat-ı Esasi adı verilen bir anayasa yaptığı için de kurucu bir meclis niteliğine sahiptir.

Önergenin ikinci maddesiyle, geçici bir başkan seçmek ya da Padişah vekili atamayı reddetmekle Meclisin bağımsızlığını ve devamlılığını ifade etmiştir.

Önergenin 4. maddesinde, kendisini ulusal iradenin en üstün temsilcisi olarak ilan etmiş, İstanbul Hükümeti'ni hukuken yok saymıştır.  Millet Meclisi, kabul ettiği bu esaslarla yeni bir devlet kurmuş oluyordu.  

İlk Meclisin en önemli özelliklerinden biri "güçler birliği" ilkesine göre çalışmasıydı. Buna göre Meclis, hem yasaları çıkaran hem yasaları bizzat uygulayan durumundaydı. Zaman zaman da mahkeme gibi adli kararlar veriyor ve bu kararları bizzat uygulatıyordu. İlk meclisin böyle bir niteliğe sahip olmasının temel nedeni şuydu: Ortam, çabuk karar vermeyi ve verilen kararları derhal uygulamaya koymayı gerektiriyordu.

İlk Meclis, Anayasa'da kabul ettiği "egemenlik kayıtsız şartsız milletindir" şeklindeki birinci madde ile siyasal düzeni (Meşruti Monarşiyi) değiştirmiştir. Bu nedenle, ihtilalci bir niteliğe sahiptir.

Ulusal birliğin sağlanması için vatanın kurtuluşunu ön planda tutmuş, Padişahlık ve Halifelik kurumlarına o günün koşulları gereği dokunulmamıştır. İşgallere karşı oluşan direniş tek bir çatı altında toplanmıştır. Osmanlı Mebusan Meclisi milletvekilleri de TBMM’ye katılmışlardır. Bu yönüyle TBMM farklı görüşteki kişilere de açık olduğunu göstermiştir.

TBMM güçler birliğini benimsemiştir. Bu nedenle “olağan üstü yetkilere sahip meclis” ya da “ihtilalci meclis” unvanlarını almıştır.  Kurtuluş Savaşı’ndaki bütün savaşlar ilk TBMM tarafından yönetildiği için bu meclise “savaş meclisi” de denilmiştir.

Yeni Türk Devleti’nin ilk kurumlarını kurması ve temel yasalarını kabul etmiş olması nedeniyle “kurucu meclis” olarak da adlandırılmıştır. TBMM’nin açılmasıyla Temsil heyetinin görevi sona ermiştir.

İtilaf Devletleri temsilcilerine telgraflar çekilerek İstanbul Hükümeti ile imzalanacak olan hiçbir antlaşmanın kabul edilmeyeceği bildirilmiştir. İlk TBMM’de azınlık milletvekillerinin bulunmaması bu meclisin milliyetçi niteliklere sahip olduğunun göstergesidir. 23 Nisan 1920’de açılmış olan İlk TBMM,1 Nisan 1923’te seçimlerin yeniden yapılması için çalışmalarına son vermiştir. İkinci TBMM 11 Ağustos 1923 günü çalışmalarına başlamıştır.

abdullahhoca.com UYARIYOR

I.TBMM DÖNEMİNDE GERÇEKLEŞTİRİLEN BAŞLICA FAALİYETLER

Önemli Uyarı: TBMM nin açılmasından, M. Kemal in ölümüne kadar TBMM beş çalışma ve seçim dönemi geçirmiştir.

1920 – 1923: Birinci Meclis

1923 – 1927: İkinci Meclis

Birinci meclis, Ulusal egemenliği ve bağımsızlığı sağlarken (Saltanatın kaldırılması 1. Meclisin işidir).

İkinci meclis, daha çok devrimleri, inkılapları gerçekleştirmiştir.

Rektör Uyarıyor:

Önemli Uyarı: 9 Temmuz 1920’de meclisin güvenoyuyla hükümet kurulmuştur. İlk TBMM’de Meclis Hükümet sistemi uygulanmıştır. Yani Meclis başkanı aynı zamanda hükümet ve devlet başkanıdır. İcra vekiller heyeti mecliste tek tek oylama ile seçilmiştir.

I. TBMM’nin İlk İcraatları

f  Genelkurmay Başkanlığı kuruldu ve yürütme organına katılması kabul edildi. (27 Nisan 1920)

f  Hıyaneti vataniye Kanunu kabul edildi (29 Nisan 1920)

f  Avrupa Devletleri Dışişleri Bakanlarına TBMM’nin Ankara’da açıldığı bildirildi. (30 Nisan 1920)

f  Bakanlar Kurulu (İcra vekiller heyeti) seçimine dair kanun kabul edildi. (2 Mayıs 1920)

1921 ANAYASASI (TEŞKİLATI ESASİ)

Birinci İnönü savaşının kazanılması TBMM’de Anayasanın ilanını kolaylaştıran etken olmuştur. Bu Anayasa olağanüstü bir durumda ülkenin bağımsızlığını sağlamakla uğraştığından kısa ve özet olarak hazırlanmıştır. M. Kemal 13 Eylül 1920 de Meclise önerge verir. Bu önerge 20 Ocak 1921 tarihinde “Teşkilatı Esasiye Kanunu”  adıyla yeni Türk Devletinin ilk Anayasası olarak kabul edilmiştir.

1921 ANAYASASININ TEMEL MADDELERİ:

• Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.
• Yasama, yürütme ve yargı yetkileri TBMM de toplanır.
• Türkiye Devleti, TBMM tarafında yönetilir ve Hükümeti “TBMM Hükümeti”   adını alır.
• TBMM, halkın seçtiği üyelerden oluşur.
• TBMM nin seçimi iki yılda bir yapılır.
• TBMM,  Hükümeti kendi içinden tek tek yapılan oylamayla seçilen bakanlardan oluşur.
• Bakanlar Kurulu içlerinden birini kendilerine başkan seçerler.TBMM nin başkanı Bakanlar Kurulunun da başkanıdır.

1921 ANAYASASININ ÖNEMİ VE YORUMU:

m  Bu Anayasa ile Türk tarihinde ilk kez Egemenlik millete verilmiştir.

m  Yeni Türk Devletinin kuruluşunun hukuki ve siyasi bir belgesidir.

Kurtuluş Savaşında hızlı ve çabuk kararlar alabilmek amacıyla;

-Kısa ve öz olarak hazırlanmıştır

-Güçler Birliği ilkesi geçici olarak benimsenmiştir.

-Vatandaşların temel hak ve özgürlükleri gibi konulara değinilmemiştir. Bunun nedeni günün şartlarından dolayı vatanın kurtuluşu ile ilgili hükümlere öncelik verilmesi olmuştur.

-TBMM nin başkanının hükümetinde başkanı olmasıyla Meclis Hükümeti sistemi benimsenmiştir.

I.MECLİSTEKİ GURUPLAR-MECLİSTE KUTUPLAŞMALAR

Yeşil ordu Cemiyeti:

Anadolu’da yapılacak bir inkılâbın Rusya’nın yardımını sağlayacağı ve Anadolu’nun Batı emperyalizmine karşı bir direnç oluşturacağını düşünen ve bu amaçla sosyalist düşüncelere yönelen bir grup aydının ve mecliste yer alan milletvekillerinin kurduğu bir gruptur. Kurucularının önemli bir kısmı ittihatçıdır. Büyük Millet Meclisi açıldıktan sonra “Yeşil ordu” adını almışlardır. Bir anlamda gizli örgüt hüviyetinde faaliyet göstermişlerdir. İslâmcı sosyalizmi savunmuştur. Çerkez Ethem’inde girdiği bu cemiyetin faaliyetleri hoş karşılanmamış ve Mustafa Kemal Paşa tarafından durdurulması istenmiştir. Bunun üzerine örgüt faaliyetlerini durdurmuşsa da, aşırı kanada mensup bazı milletvekilleri faaliyetlerini sürdürmüşlerdir. 1920 Eylül’ünde ise örgüt dağılmıştır.

Türkiye Komünist Fırkası:

Ankara’da her geçen gün gelişen ve artık kontrol edilemeyecek kadar dağılan Bolşevik-sosyalist düşünce mensubu olanları, hükümetin denetiminde bir parti etrafında bir araya getirmek amacıyla 18 Ekim 1920’de Türkiye Komünist Fırkası adıyla bir parti kurulmuştur. 9 kişilik kurucu ve 30 kişilik “Merkez Umumisi” olan bu Fırkanın üyeleri arasında Millî Mücadele’nin sivil ve askeri birçok ünlü siması da yer almıştır. Bunlar arasında Fevzi Paşa, Kâzım Karabekir, Ali Fuat Paşa, Refet Bey, İsmet Bey gibi askeri kanattan; Hakkı Behiç Bey, Tevfik Rüştü Bey, Mahmut Esat Bey, Yunus Nadi Bey, Kılıç Ali gibi sivil kanattan isimler vardı. Böyle bir partinin o dönemde Ankara’da kurulması büyük bir şaşkınlık yaratmıştı. Ne zaman kapatıldığı belli olmayan bu parti kurulduğu günlerde ısmarlama bir parti olarak nitelendirilmiştir.

Türkiye Halk İştirakiyun Fırkası:

Yeşilordu grubunun sol kanadını oluşturan bazı kişilerce Türkiye Halk İştirakiyun Fırkası adıyla kurulan bir partidir. Emeği temel ilke olarak alan bu fırkanın kurucuları arasında Tokat Milletvekili Nazım, Afyon Milletvekili Mehmet Şükrü ve Bursa Milletvekili Şeyh Servet gibi isimler vardır. Bu grubun üyeleri, hükümeti yasadışı yollardan devirmeyi amaçladıkları için İstiklâl Mahkemesi’nde yargılanmışlar ve Hıyaneti Vataniye Kanunu’na göre cezalandırılmışlardır. Bilahare Rauf Bey’in başbakanlığını yaptığı hükümet tarafından sosyalist faaliyetler yasaklandığı için faaliyetleri son bulmuştur. 

Halk Zümresi:

Büyük Millet Meclisi’nde “doğu mefkûresinin” sosyal yanını oluşturan bazı milletvekilleri, Sovyet İhtilâlini kendilerine örnek alarak Anadolu’da da bu düzene benzer bir düzenin kurulmasını istemekteydiler. İşte “Halk Zümresi” bu düşünce içerisindeki milletvekillerinin oluşturduğu bir gruptur. Mustafa Kemal Paşa’nın sosyalizme karşı fakat “kuvvetin, kudretin, hâkimiyetin, idarenin doğrudan halka verilmesini” öngören halkçılık yanlısı olması ve “bizim noktai nazarımız halkçılıktır” diyerek Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti’nin ideolojisini mecliste ortaya koyması, bazı milletvekillerinin halkçılık düşüncesi etrafında örgütlenmelerine imkân vermiştir. Bu grubun meclisteki üye sayısı 60-70 kişi olarak belirtilmiştir.

Tesanüd Grubu:

Kuruluşu kesin olarak bilinmeyen bu grubun kuruluş amacı, meclisteki milletvekilleri arasında tesanüdü sağlamak amacıyla kurulmuştur. “Mutedil Milliyetperver” milletvekilleri tarafından kurulan grubun başkanı Yusuf İzzet Paşa, en popüler temsilcisi ise Mazhar Müfit Bey’dir. Meclisteki en örgütlü grup olarak tanınan Tesanüd Grubu siyasi partilileşmeyi düşünmemiş ve bir parlamento grubu olarak çalışmayı tercih etmiştir.

İstiklâl Grubu:

Büyük Millet Meclisi’nde 30-40 kadar milletvekilinin bir araya gelerek oluşturdukları bir gruptur. Bu grup Mustafa Kemal Paşa’nın hayranı, ileri görüşlü hamleci kişilerden oluşmuştur. İstiklâl Grubu üyeleri mecliste “Terakkiperver-Milliyetperver” akımı temsil ettiklerini açıklamışlardır.

Islahat (Reform) Grubu:

Bu grubun ne zaman ve kimler tarafından kurulduğu bilinmemektedir. Millî sınırlar içinde bağımsızlığımızın sağlanabilmesi için Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin çalışmasını savunan grup, ülkenin genel refahını istemekte ve çağdaşlaşmayı savunmaktadır. Ayrıca ülkedeki dengeleri alt üst etmeden halkı yönetime ortak etmeyi amaçlamaktadır.

İttihatçı Grup:

Millî Mücadele’de ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunda önemli rol oynayan İttihatçıların oluşturduğu bir gruptur. Meclis açılıncaya kadar Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri içinde faaliyetlerini sürdüren İttihatçılar, Meclis açıldıktan sonra ise milletvekili olarak sürdürmüşlerdir. Ülkenin içinde bulunduğu olağanüstü şartları kendi amaç ve düşünceleri doğrultusunda değerlendiren İttihatçılar, mecliste kurulan en sağdaki ve en soldaki hiziplerde yer almışlardır. Enver Paşa’ya bağlılıklarını sürdüren bazı İttihatçılar Mustafa Kemal Paşa’ya karşı açıkça bir tavır almamışlarsa da gizli olarak çalışmalarını sürdürmüşlerdir. Bir kısmı da zamanla Mustafa Kemal Paşa’nın yanında yer almışlardır.

Muhafaza-i Mukaddesat Cemiyeti:

Muhafaza-i Mukaddesat Cemiyeti, muhafazakâr düşüncelere mensup milletvekillerinin oluşturduğu meclis dışında kurulmuş bir cemiyettir. Erzurum Milletvekili Hoca Raif Efendi’nin başkanlığında kurulan bu cemiyet, Anadolu’da gittikçe artan sosyalist ve komünist faaliyetlere karşı bir tedbir olmak üzere kurulmuştur. İstanbul’dan da yardım görmekte olan bu cemiyetin politikaları, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu’nun kurulmasından sonra gittikçe sertleşmiştir. Hükümete ve yenilikçi düşüncelere de tepki gösteren bu cemiyet Mecliste II. Grubun kurulmasından sonra bu grubu destekleyecektir.

I.GURUP

10 Mayıs 1921'de Mustafa Kemal'in başkanlığında 133 milletvekilinin katıldığı "Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu"nun kuruluşuna yol açmıştır. Bu grubun üye sayısı zamanla fesliden kalpaklıya, sarıklıdan başı açığa çeşitli sosyal yapıdaki 261 üyeye ulaşmıştır. Grup üyeleri, önceleri bu ilkeleri benimsemelerine rağmen, kişisel bazı ihtiraslar örgüt disiplinini bozmuş ve gruptan kopmalar başlamıştır. Mustafa Kemal, Meclis çoğunluğunu yanına alabilmek için, I. Grup içinde kendi başkanlığında bir komite oluşturmuştur. II. Grupça, Selamet-i Umumiye Komitesi diye adlandırılan bu komiteye Mustafa Kemal; Adnan, Celal, İhsan, Hasan Fehmi, Mahmut Esat, İbrahim Süreyya, Dr. Fikret, Kılıç Ali, Hakkı, Haydar, Ali, Atıf, Muhittin Baha ve Emin beyleri almıştır.

II.GURUP:

Mustafa Kemal ve arkadaşlarınca, Müdafaa-i Hukuk Grubu adıyla bir grubun oluşturulması ve meclisten devrimci yasa ve kararların çıkmaya başlaması, hükümet karşıtlarını ve tutucuları birlikte hareket etmeye itmiştir. Bir süre bu muhalifler, oluşturdukları bu gruba isim vermeden çalışmışlar, Malta'daki tutukluların da TBMM'ye katılımından sonra 1921 sonlarına doğru, İkinci Grup adını almışlardır. İkinci Grup, birbirinden farklı amaç ve düşünceye sahip milletvekillerinden oluşmuştur. Şükrü Efendi koyu bir mürteci, Hacı Tahir Efendi muhafazakar, Vehbi Efendi mutlakiyet yanlısı, Cemal Paşa yanlız Cemal Paşacı, Ali Şükrü, Hüseyin Avni İslamcı-saltanatçıdır.  İkinci Grup, 16 Temmuz 1922'de yaptığı 7 maddelik programında, meclis başkanlığı ile hükümet başkanlığının birbirinden ayrılmasını, kabine usulünün getirilmesini, başkomutanlık yasalarında değişiklik yapılmasını, İstiklal Mahkemeleri'nin kaldırılmasını istemişlerdir. İkinci Grup hem ulusal egemenlikçi hem de özgürlükçü politika yanlısı görünmeye çalışmışsa da bu gruptaki İslamcı-saltanatçı mileltvekilleri meclisin dilerse padişahı bile başa getireceğini söylemekten kaçınmamışlardır.  İkinci Grup 1922 ortalarında Birinci Grup'un seçtiği Fevzi Paşa başkanlığındaki hükümetin yerine Rauf Bey'in başkanlığında bir hükümetin oluşturulmasını sağlayacak kadar güçlülüğe ulaşmıştır.

Bu gruplar mecliste farklı siyasi düşüncelerin doğmasına, dolayısıyla Kurtuluş Savaşı yıllarında meclis çalışmaların yavaşlamasına neden oluyordu. Mustafa Kemal bu olumsuz durumu ortadan kaldırmak için önce bu grupları birleştirmeyi denedi. Bunu başaramayınca kendisi gibi düşünenlerle birlikte  “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubunu” kurdu. 9 Eylül 1923’te Atatürk’ün emriyle bu grup Halk Fırkası adını almıştır. Bu parti Atatürk tarafından kurulan ilk partidir. Cumhuriyetin ilanından sonra 10 Kasım 1924’te Cumhuriyet Halk Partisi adını almıştır. Böylece Cumhuriyet Döneminin ilk siyasi partisi kurulmuş oldu. Bu Partinin ilk kongresi olarak, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin temeli kurulduğu için Sivas Kongresi kabul edilmiştir. İkinci Kongresi ise 15 – 20 Ekim 1927 tarihleri arasında gerçekleşen ve Nutkun okunduğu kongredir. M.Kemal nutku günde 6 saatten 36 saatte okumuştur. Bu parti 12 Eylül 1980 askeri harekâtından sonra kapatılmış sonra yeniden açılmıştır.