TARIM VE TİCARET ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR

• Atatürk bu politikada yer alabilecek önlemleri şu şekilde sıralamıştır: Çiftçilerin kullandıkları iş araçlarını artırmak; ülkeyi, iklim, su ve toprak verimi bakımından bölgelere ayırmak; bu bölgelerin her birinde modern uygulama merkezleri kurmak; devlete ait çiftlikleri ve bunların içinde bulunan tarım -sanayi tesislerini geniş işletme kurumları şeklinde yeniden yapılandırmak; ülkede topraksız çiftçi bırakmamak; büyük çiftlik sahiplerinin işletebilecekleri arazi genişliğini ve buradaki nüfus yoğunluğunu toprağın verim derecesine göre sınırlamak. 8 Kasım 1937 tarihli I. Celal Bayar Hükûmeti’nin programında Atatürk’ün bu uyarı ve düşünceleri dikkate alınmış ve dört ana grupta toplanmıştır:

-Topraksız çiftçi bırakmamak (toprak reformu),

-İş araçlarını artırmak, iyileştirmek ve korumak,

-Tarım bölgelerine göre özel önlemler almak,

-Kaliteli ve ucuz ürün elde etmek.

m  Bu dönemde tarım alanında meydana gelen iki gelişme çok önemlidir: Bunlar Atatürk Orman Çiftliği’nin kurulması ve aşar vergisinin kaldırılmasıdır. Atatürk Orman Çiftliği’nin kurulması ile modern tarımın gelişmesi için bir model teşkil edildi. Böylece tarımsal üretimin artırılması hedeflendi. Aşar vergisinin kaldırılmasıyla da çiftçi kesiminin ekonomik açıdan rahatlaması amaçlanmıştır.

Önemli Uyarı: Yeni Türk Devleti’nin Aşar vergisini kaldırması halkçı özellik taşıdığını göstermektedir.

Çiftçiye kredi sağlamak için Ziraat Bankası’nın çalışmaları yeniden düzenlenmiştir (1924’te Tarım Kredi Birlikleri Yasası çıkarılmıştır.).

m  Tarım – Kredi Kooperatifleri (1929) kurularak makineleşmeye önem verilmiştir. Ayrıca bununla çiftçinin ürettiği ürünleri aracısız ve gerçek değeriyle satabilmesi amaçlanmıştır.

m  Çiftçilere ucuz tohum sağlanmış ve Tohum Islah (İyileştirme) İstasyonları kurularak tohumların depolanması ve tarımsal hastalıklarla mücadele edilmesi yolunda önemli çalışmalar yapılmıştır.

m  1925’te köylüye düşük ücretlerle traktör dağıtımı yapılmıştır.

m  Tarımda bilimsel araştırmalar için 30 Ekim 1933’te Yüksek Ziraat Enstitüsü kurulmuştur. Ayrıca buna paralel olarak da Veteriner Yüksek Okulu açılmıştır.

m  Çiftçiye öncülük etmek için Devlet Üretme Çiftlikleri (Numune Çiftlikleri) kurulmuştur. Yeni ürünlerin üretimine başlanmıştır (Çay, pancar, turunçgiller).

m  24 Haziran 1938’de Toprak Mahsulleri Ofisi kurulmuştur.

m  26 Haziran 1944’te Türkiye Zirai Donatım Kurumu da kurulmuştur.

m  Atatürk, toprağı olmayan çiftçinin toprak sahibi yapılmasını devletin önemli bir politikası olarak görmüş ve bunun için toprak reformu çalışmaları başlatılmıştır (1929). Ancak, amacına uygun bir şekilde gerçekleştirilememiştir.

m  Atatürk döneminde, ülke ekonomisinin gelişmesi yönünde önemli çalışmalar yapıldı. Sanayi, ticaret, madencililik, ulaşım ve bankacılık alanlarında hızlı bir yapılanmaya gidildi.

m  24 Temmuz 1923’te Türk ekonomisinin gelişimini engelleyen kapitülasyonlar kaldırıldı.

m  1924’te Türk ekonomisini ve sanayisini geliştirmek amacıyla Türkiye İş Bankası kuruldu.

m  1925’te Reji idaresi (tütün tekeli) yabancılardan satın alındı.

m  1925’te Ticaret ve Sanayi Odaları kuruldu.

m  1926’da Sanayi ve Maden Bankası kuruldu.

m  1927’de sanayiyi teşvik amacıyla kanun çıkarıldı.

m  Uşak’ta bir Şeker Fabrikası ve ufak çapta bir dokuma fabrikası kuruldu.

m  1929’da yerli sanayiyi korumak için gümrük vergileri yükseltildi.

m  1930’da Merkez Bankası kuruldu.

m  1930’da Türk parasının Kıymetini Koruma Kanunu çıkarıldı.

m  1933’te I. Beş Yıllık Kalkınma Planı hazırlandı.

m  Bu dönemde Sümerbank, Paşabahçe Cam, Beykoz Deri, İzmit Kâğıt Sanayi ve Karabük Demir Çelik İşletmeleri kuruldu.

m  Türkiye’de madenciliği geliştirmek amacıyla MTA (Maden Tetkik Arama) Enstitüsü kuruldu.

m  Türkiye’de maden işletmeciliğini gerçekleştirmek amacıyla Etibank kuruldu.

m  Beş Yıllık Sanayi Planları: Uygulamaya konulan ilk beş yıllık sanayi planı 1934’te, ikincisi ise 1937’de uygulamaya konulmuştur. Ancak ilk ve deneme özelliği taşımasından dolayı I. Beş Yıllık Plan 3 yıl sürmüştür. Bu planla ülke ihtiyacının giderilmesi, ham maddelerin işlenmesi ve ülkede sanayi işletmeleri kurulması amaçlanmıştır. Sanayi planıyla kurulması öngörülen kollar dokuma, maden, selüloz, seramik ve kimya olmak üzere beş grupta toplanmıştı. Planın uygulanması sonucunda 16 fabrika faaliyete geçirilmiştir.

m  II. Beş Yıllık Kalkınma Planı ise II. Dünya Savaşı’nın çıkması nedeniyle uygulanamamıştır. I. Beş Yıllık plan dâhilinde Anadolu birçok modern sanayi tesisine kavuşmuştur. Özel sektörün hemen hemen hiç gitmediği yerlerde kurulan bu tesisler, bir ölçüde bölgesel dengesizliğin giderilmesi çalışmalarının başlatılmasını sağladı.

m  1 Temmuz 1926’da kabul edilen Kabotaj Kanunu ile karasularımızda yolcu ve yük taşıma hakkı ile önemli limanların işletme hakkı sadece Türk gemicilere verilmiştir. Bu kanunla kapitülasyonların izi tamamen silinmiş ve ticaret filoları gelişmiştir.

®  1927’de Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kâğıt parası tedavüle çıkarılmıştır.

®  1929’da yerli tüccarı korumak için “Gümrük Tarife Kanunu” değiştirilmiş ve ilk kez gümrük tarifeleri artırılmıştır.

®  1929’da Deniz Ticaret Kanunu kabul edilmiştir.

®  1936’da İzmir Enternasyonal Fuarı açılmıştır.

Sanayi Sektörünü Destekleyen Bankalar

z  1925’te Sanayi ve Maadin Bankası kurulmuştur. Bu bankayla, Osmanlı’dan kalan kaynakları ve sermayesi tükenmiş tesislerin üretime başlaması amaçlanmıştır.

z  1926’da inşaat sanayini desteklemek ve konut kredisi sağlamak amacıyla Emlâk ve Eytam Bankası kurulmuştur.

z  1932’de Türkiye Sanayi Kredi Bankası kurulmuştur. Bu bankayla, büyük-küçük her türlü sanayi sektörüne ucuz kredi sağlanması amaçlanmıştır.

z  1933’te Sanayi ve Maadin Bankası’nın yerine Sümerbank kurulmuştur. İlk büyük kompleksi Adana’da açılan Sümerbank, başta tekstil olmak üzere ayakkabı ve kâğıt üretimiyle ilgili fabrikaları da bünyesinde toplamıştır. Sümerbank, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kamu yatırım bankasıdır.

z  1935’te madenlerin işletilmesi için Etibank kurulmuştur. Bu bankayla; maden kaynaklarının üretilmesi, pazarlanması, santrallerin inşası, elektrik enerjisi üretimi gibi kalkınmada ekonomik alt yapının oluşturulması amaçlanmıştır.

Sanayi Sektörüyle İlgili Diğer Çalışmalar

^ 1926’da ilk şeker fabrikası olan Alpullu (Kırıkkale) Şeker Fabrikası açılmıştır.

^ 1926’da Türkiye’nin ilk özel fabrikası olan Uşak Şeker Fabrikası açılmıştır.

^ 1926’da İstanbul'da inşaat demiri üreten ilk haddehane (imalathane) açılmıştır.

^ 1926’da Bakırköy Çimento Fabrikası kurulmuştur.

^ 1926’da Kayseri Uçak Fabrikası açılmıştır. (1950'li yıllarda kapatılana dek bu fabrikada toplam 112 savaş uçağı üretilmiştir!)

^ 1926’da Eskişehir Uçak Bakım İşletmesi açılmıştır.

^ 1927’de Bünyan (Kayseri) Dokuma Fabrikası hizmete girmiştir.

^ 1927’de Bursa Dokumacılık Fabrikası açılmıştır.

^ 28 Mayıs 1927’de Teşvik-i Sanayi (Sanayiyi Özendirme) Kanunu kabul edilmiş ve özel girişimcilere bazı avantajlar sağlanmıştır.