-     1920 San Remo Konferansı’nda manda yönetimi kurulan Irak’ta 1921’de Meşruti Krallık kuruldu. 1932’de Milletler Cemiyetine bağımsız bir devlet olarak katıldı. 1933’te Kral Faysal’ın ölümünün ardından ülkede dinî ve etnik çatışmalar arttı. II. Dünya Savaşı öncesi dünyadaki gelişmeler Orta Doğu’da yeni oluşumlar için zemin hazırladı. 1934’te Türkiye’nin de üye olduğu Sadabat Paktı’na katılan Irak, II. Dünya Savaşı sonrası ABD ve Batılı devletlere paralel politikalar izleyerek Bağdat Paktı (1954) içinde yer aldı.

-     1958’de 1958’de General Kasım liderliğindeki askerî müdahale sonucu ülkede monarşi rejimi yıkılarak cumhuriyet ilan edildi. Irak rejim değişikliğinden sonra Bağdat Paktı’ndan çekildi.

-     1963’te iktidara gelen Irak BAAS Partisi, aynı yıl karşı bir darbeyle yönetimden uzaklaştırıldı. 1968’te General Ahmet Hasan al-Bakr liderliğindeki Baasçılar yönetimi yeniden ele geçirdi. Baas yönetimi, ekonomik ve askerî yardım aldığı SSCB ile 1972’de Sovyet-Irak Dostluk Antlaşması’nı imzaladı.

-     Baas Partisi 1968’de Irak’ta yönetimde söz sahibi oldu, SSCB ile yakınlaşarak bu ülkeden ekonomik ve askerî yardım almaya başladı. Bu durum Batı’ya dönük bir politika takip eden İran ile arasındaki ilişkileri zayıflattı. Diğer taraftan, 1970’te İngiltere’nin Basra Körfezi’nden çekilmesinden sonra İran’ın, buraya tek başına hâkim olmak istemesi iki ülke ilişkilerini daha da gerginleştirdi.

-     Baas Partisinin 1972’de, SSCB ile imzaladığı dostluk antlaşmasıyla beraber bu ülkeden silah satın almaya başlaması İran’ı tedirgin etti. Ancak 1975 Martında Cezayir’in arabuluculuğu ile imzalanan Cezayir Anlaşması’yla Irak ile İran arasındaki Şattülarap Su Yolu’nun en derin yeri sınır kabul edilirken karşılıklı dostluk ve iş birliğinin taahhüt edilmesi ilişkileri bir süreliğine düzeltti.

-     BAAS Partisi, 1943’te Şam’da bir Hristiyan olan Michel Eflak ve bir Müslüman olan Salah el-Bitar tarafından tek bir Arap ulusu yaratmak, Arapları yabancı boyunduruğundan kurtarmak ve sosyalizmi uygulamak için kurulmuştur. Bu girişim Irak, Ürdün ve Lübnan’da benzer faaliyetlerin ortaya çıkmasına yol açmıştır. “Birlik, hürriyet, sosyalizm” sloganını kullanan BAAS, Araplar arasında dinsel ve mezhepsel farklılıkları reddettiği ve Arap birliği temelinde bir milliyetçilik geliştirdiği için laik olarak nitelendirilmekle birlikte İslam dinini, Arap ulusçuluğunun ayrılmaz bir parçası olarak görüyordu. Baas partileri iktidar oldukları ülkelerin ordularıyla iç içe geçmişlerdir.

-     Baas, Suriye’de 1953’ten beri iktidardadır.

-     Irak’ta ise 1963’te iktidara gelen Baas, 1968’de bir darbeyle yönetime tam egemen oldu. 1979’da yeni bir darbeyle Saddam Hüseyin, Baas’ın iktidarını 2003’e kadar sürdürdü.

 

X  1973 petrol krizi ile petrol fiyatlarının yükselmesi, İran′ın petrol gelirini beklenmedik bir şekilde artırdı. ABD′ye milyarlarca dolarlık silah sipariş eden İran, Basra Körfezi üzerinde egemenlik kurmayı planlıyordu. Şah’ın kendi ailesinin ve taraftarlarının lüks içinde yaşaması, birçok şirketin hissedarı olmaları, ülkede rüşvet ve iltimasa göz yumulması, muhalefetin ise gizli istihbarat örgütü SAVAK tarafından acımasızca bastırılmaya çalışılması Şah rejimine karşı çok çeşitli muhalif grupların ortaya çıkmasına yol açtı.

X  Ülkede zamanla sosyal ve ekonomik dengesizlikler arttı. Şah karşıtı güçler halk desteği bulmaya başladı. Bu güçler arasında en önemli grup liderliğini Ayetullah Humeyni′nin yaptığı grup idi.

X  Şah′a karşı muhalefetinden dolayı 1963 yılında Irak′a geçen Humeyni, 1978′de Paris′e yerleşti. Humeyni muhalefetinin ayaklanmaya dönüşmesi, Ocak 1978′de başlayan ayaklanmalarla olmuştur. Ocak 1979′da İran Şahı Pehlevi ülkeden ayrılmasıyla İran′da monarşi fiilen sona erdi. 30 Mart 1979′da yapılan halk oylaması ile İran İslam Cumhuriyeti ilan edildi.

X  Ayetullah Humeyni 1962’de başlayan “Ak Devrim” reformlarına karşı gelen kesim içinde önemli bir siyasî önder olarak sivrilmiş, ancak Şah kendisine rakip olabilecek Humeyni’yi sürgüne gönderme kararı alınca kendisi Fransa’ya gitmişti.

X  11 Şubat’ta İran ordusu, gerillalar ve militanlar Şah’a bağlı gruplara karşı üstünlük sağlayınca, Şah “tarafsız” olduğunu ilan etmiş ve tamamen çökmüştür.

X  Humeyni’nin İran’a dönmesinden sonra, 1 Nisan 1979’da İran İslâm Cumhuriyeti kurulmuş, Aralık 1979’da ülke teokratik bir Anayasa’yı ve Humeyni’nin ülkenin dinî lideri olmasını da onaylamıştır.

X  Bu süreçte Beni Sadr cumhurbaşkanı olmuş, genel af çıkarılmış, belirli bir süre için müzik ve gazete yasağı getirilmiştir.

X  Humeyni lider olduktan sonra hem ABD hem de SSCB’ye karşı uzlaşmaz bir tutum izlemiş, Tahran’daki ABD Büyükelçiliği’ndeki rehine krizinden sonra İran-ABD ilişkileri kopmuştur.

X  İran’da başa geçen Humeyni, dış politikada bağlantısızlık ilkesini benimsedi. ABD öncülüğünde kurulan CENTO’dan ayrıldı, bu durum CENTO’nun dağılmasına yol açtı.

Muhammed Musaddık Kimdir?

İran'daki İngiliz petrol tesislerinin millileştiren ve başbakanlığı sırasında (1951-1953) Şah Muhammed Rıza Pehlevi'yle büyük bir iktidar çekişmesi içine giren İranlı siyasi önder. 1951 yılında İran Başbakanlığına geldi ve 1953 yılında darbe ile görevden uzaklaştırıldı.