PAROLAMIZ YA İSTİKLAL YA ÖLÜM
Abdullah ŞAHİN
İKİ SAVAŞ ARASI DÖNEMDE DÜNYADAKİ BİLİMSEL VE KÜLTÜREL GELİŞMELER
İKİ SAVAŞ ARASI DÖNEMDE DÜNYADAKİ BİLİMSEL VE KÜLTÜREL GELİŞMELER
b Mimarîde Bauhaus akımı başlamıştır. Bauhaus; 20. yüzyılda mimari, tasarım, sanat alanlarında yeni akımlar yaratmış bir okuldur. Kurulduğu zaman dünyanın en seçkin ve çağdaş mimarlarını, sanatçılarını, bir araya getirerek, yalnızca bir eğitim kurumu yaratmamış, aynı zamanda bir üretim merkezi ve tüm bunların konuşulup tartışıldığı bir yer haline gelmiştir. Bauhaus'taki ilk öğretmenler sanatçılardı. Modern resimle ilgili sonsuz sayıda fikir üretildi. Wassily Kandinsky, Paul Klee ve diğer Bauhaus sanatçıları resimlerin geleneksel kavramlarından uzaklaşarak, soyutlamaya ve sanatsal tasarımın teorilerini ve yasalarını analiz etmeye yöneldiler.
b Şehircilik ve mimari gelişti. Yeni bir mimari tarz başlatılmasını savunan bir akım olan Bauhaus şehir planlaması konusunda yenilikler getirdi. Bu akımının temsilcileri 1933'te Nazilerin baskıları sonucu farklı ülkelere giderek bu anlayışı yaygınlaştırdı. Yine bu Dönemde yüksek binalar, geniş düzenli caddeler ve yeşil alanları ile büyük şehir projeleri tasarlandı. ABD'de New York'ta 1931'de tamamlanan "Empire State Building" ile beraber gökdelenlerin sayısında artış görüldü.
b Albert Einstein, 1922’de Nobel Fizik Ödülü’nü kazanmıştır. Yaptığı çalışmalarla bilim dünyasında yeni bir çığır açan Einstein modern fiziğin temellerini atmıştır.
- Dünya Savaşı toplumları siyasi, ekonomik, kültürel vb. birçok yönden etkiledi. Savaş sırasında yaşanan ekonomik sıkıntılar savaştan sonra tüketim isteğinin artmasında ve sanayinin gelişmesinde etkili oldu.
- Sanayide kullanılan petrol ve elektrik günlük hayata girdi; elektrikli araçların kullanımında artış görüldü. Avrupa'da kara ve demiryolları ulaşımı kolaylaştırıldı. Taşıt yapımında seri üretim yaygınlaştı. Kıtalar Arası ulaşımda gemilerin yanında havacılık teknolojisinin gelişti.
- İletişim araçlarının gelişmesiyle haberleşme imkanları ve kültürlerarası etkileşim arttı. Gazeteler, radyo, fotoğraf, çizgi film ve sinema kitle kültürünün şekillenmesinde ve siyasi faaliyetlerde etkili oldu. Fotoğraflarla desteklenen yazılı basında önemli tiraj artışı oldu.
- Radyon önem kazandı. Radyo aracılığıyla caz, klasik müzik, tiyatro da halka ulaştı.
- Savaş öncesi çocuk yayınları çerçevesinde başlayan çizgi filmler, büyük gelişme kaydetti. Avrupa'da "Tintin (Tenten), Barbar", Amerika'da "Popeye (Temel Reis), Superman" gibi çizgi film kahramanları bu Dönemde doğdu. 1895'te ortaya çıkan sessiz sinema, 1920'li yılların sonuna doğru, sesin de kullanılması önemini artırdı. 30'lu yıllarda ekonomik buhranı konu alan filmlerle sinema izleyicilerinin sayısını arttırdı. Sinema propaganda aracı olarak kullanıldı. Radyo ve gazetelerin etkisiyle spor, kitlelere mal oldu.
- Öte yandan sinema, gerek önemli bir ticari alan olması nedeniyle gerekse Hollywood (Holivud) filmlerinden propaganda filmlerine kadar medyatik etkisiyle en önemli kitle iletişim aracı olmayı başardı. 20. Yüzyılın ilk yarısında sinemaya damga vuran sanatçılardan biri Charlie Chaplin (Çarli Çaplin) (1889-1977) oldu. Chaplin, sessiz filmlerdeki Şarlo tiplemesiyle ün kazandı. 1936’da “Modern Zamanlar” ile sanayi toplumunu, 1940’da “Büyük Diktatör” ile de faşizmi eleştiren filmler yaptı.
- Basında “Life” ve “Paris-Match” gibi magazin dergileri birinci yıllarında 1 milyon tirajı yakaladı.
- Kitlelere mal olan bir diğer olgu da spordu. Futbol, beyzbol ve atletizm gibi spor dallarını, yüz bin kişinin izleyebileceği stadyumlar yapıldı. Ayrıca spor karşılaşmaları radyodan naklen yayımlanıyordu. 1930’da futbolda ilk dünya kupası (FIFA dünya kupası) maçları Uruguay’ın ev sahipliğinde başladı. Spor dalları da politik olaylara sahne oluyordu. Hitler, 1936 Berlin Olimpiyatlarını Nazizmin gösterisi olarak planladı. Ancak kısa mesafe koşularda Amerikalı siyahi atlet Jesse Owens (Cesi Oven) dört altın madalya kazanarak Hitler’in stadı terk etmesine neden olmuş ve onun üstün ırk iddiasını çürütmüştür.
- Almanya'da rejim değişikliğine bağlı olarak Albert Einstein başta olmak üzere bazı bilim adamlarının ülkelerini terk etmeleri ile bilim milletlerarası bir kimlik kazandı. Fizik alanında önemli gelişmeler görüldü. Einstein'in izafiyet teorisi yeni bir çığır açtı. Fizik bilimi, nükleer protonu (Rutherford, 1919), pozitif elektronu (Anderson, 1931) ve nötronu (Chadwick, 1934) keşfetti. Frederic et İrene, Joliot-Curie ve Enrico Fermi, yapay radyoaktiviteyi buldu. Uranyum fizyonu 1939'da Almanya'da gerçekleştirildi. Böylece nükleer enerji alanındaki gelişmeler birbirini takip etti.
- Sağlık sahası başta olmak üzere biyoloji biliminde önemli ilerlemeler sağlandı. Bazı hastalıkların tedavisi için aşı ve ilaçlar bulundu. Organ nakline başlandı. Banting ve Best 1922'de insülini ayrıştırmayı başardı. 1921'de Calmette ve Guerin Tüberküloza karşı ilk etkili silah olan BCG aşısını buldu. 1929'da Alexander Fleming penisilini keşfederek antibiyotiklerin gelişeceği alanı açtı.
- Sosyal bilimler de bir yenilenme sürecine girdi. J. B. Watson (Vatsın), psikolojinin gözlemlenebilen davranışlarını baz alan bilim olduğunu öne süren Behraviorism’i (Behevyorizm) kurdu. Watson’a göre öğretim yoluyla her şey yapılabilirdi. Ona göre rastgele seçilen bir insan; ırkına, mesleğine, yeteneklerine bakılmaksızın eğitimcilerin isteği doğrultusunda doktor, tüccar, hukukçu, hırsız vb. yetiştirilebilirdi. Aynı şekilde psikoloji alanında İvan Petroviç Pavlov ve Burrhus Frederic Skiner’in (Burhus Firedrik Sikiner) çalışmaları da öğretime uygulandı. Wilhelm Reich (Vilhım Riç) (1897-1957) ise cinselliğin düşünce dünyasında belirleyici rol oynadığını ileri sürerek cinsel özgürlük için burjuva aile yapısının yıkılması gerektiğini savundu.
- Sosyal bilimler, ihtisas alanlarını belirleyerek yenilenme sürecine gitti. Psikoloji önem kazandı ve bu alanda yeni akımlar ortaya çıktı. Felsefe alanında Fenomenoloji (Metafiziğe karşı çıkarak somut yaşantıyı temel alan felsefi görüş.) ve Varoluşçuluk bu Dönemde ortaya çıkan akımlardır.
- 1929'da tarih biliminde Fransız ekolünün ortaya çıkışı ile geleneksel tarihin temel öğesini oluşturan; Savaş tarihi, kral ve imparatorlar tarihi, önceliğini kaybetti. Yeni tarih anlayışı, yerel tarih, sosyal, ekonomik ve medeniyet konularını öne çıkardı.
- Tarih biliminde yeni yaklaşım, 1929’da Lucian Febre (Luçyan Febre) ve Marc Block’un (Mark Bıloş) kuruculuklarını yaptığı “Annales” (Anal) dergisinin çıkarılmasıyla ortaya çıktı. Yeni tarih anlayışı tarih biliminin üç temel ögesini geçersiz kıldı:
1) Siyasal tarihin (savaş tarihi) önceliği
2) Bireylere (krallar, padişahlar, peygamberler gibi) verilen aşırı önem
3) Kronolojik tarihe verilen dakiklik.
Bu ögelere alternatif olarak yeni tarih anlayışı; sosyal-ekonomik tarihi, uygarlıklar tarihini, düşünce tarihini ve geo-tarihi öne çıkardı. Ani kesiklerden (anlık olup biten olaylardan) ziyade sürekliliğe, insanlığın evrimini ve kronolojiyi oluşturan temel yapılanmaların incelenmesine önem verdi.
- Edebiyatta, I. Dünya Savaşı’nın başlattığı bilinç buhranı ve Batı uygarlığının derinden sorgulanması gündeme geldi. Alman Oswald Spengler (Osvıld Sipingler) “Avrupa’nın Gerileyişi” adlı eserinde; Fransız Paul Valery (Pol Valeri) ise “Günümüz Dünyasına Bakış” adlı eserinde bu sorunun üzerine gittiler. Yazarların endişeleri genelde bireye yönelmekle sonuçlandı. Ruhun en ince noktaları Marcel Proust’un (Merkel Purust) 20. yüzyıl edebiyatının en önemli eserlerinden olan “Kaybedilen Zamanın Aranışı” adlı eserinde ustaca ele alındı.
- İki savaş arasında Ernest Hemingway (Ernest Hemingvey), Franz Kafka (Frans Kafka), James Joyce (Ceymıs Coys) ve John Steinbeck (Con Şıtaynbek) gibi edebiyatçılar birçok ürün verdiler. Avrupalı edebiyatçılar, Avrupa’daki buhranı konu edinmekten kaçınıp otobiyografi tarzını tercih ederken Amerikalı Steinbeck “Gazap Üzümleri” adlı romanında 1929 Ekonomik Buhranı’nın Amerika’daki sosyal-ekonomik yansımalarını irdeledi. Geleneksel edebiyat ise Georges Simenon (Corc Simon) ve Agatha Christie (Agata Kıristi) gibi yazarlarca temsil edildi.
- Bazı romancılar da buhranlı bir dönemden geçen Avrupa'yı konu edinmekten kaçınarak otobiyografi tarzını tercih etmişlerdir. İki Savaş Arası Dönemde tiyatro da bir yenilenme sürecine girdi. Aktör ve seyirciye eleştiri hakkı tanınarak günümüz tiyatrosuna öncülük edildi.
- Dünya Savaşı'nın tam ortasında Zürih'te, bütün toplumu ve burjuva sanatını tamamen ve sert bir şekilde reddetmeye dayalı "Sürrealizm" akımı doğdu. Sürrealizm kendini daha ziyade resim sanatında gösterdi. Sürrealistler 1924'te yayımladıkları Gerçeküstücülük Bildirgesi'nde "düşüncenin aklın denetimi olmadan ve ahlak gibi engelleri hiçe sayarak ortaya konması"nı savunmuşlardır. Salvador Dali (1904-1989) bu akımın önemli temsilcilerindedir.
- Savaş öncesinde de var olan ekspresyonizm (dışa vurumculuk), özellikle Almanya ve kuzey ülkelerinde birçok sanatçı, yazar ve sinemacıyı hareketin bünyesinde toplamayı başardı.
- Tiyatroda Bertolt Brecht (Bertol Bireht), “Büyük Korku” ve “3. Reich’in Sefaleti” adlı eserleriyle aktör ve seyirciye eleştiri hakkı tanıyan “distanciation” (distaynşın) (öne geçme) olgusunu getirdi.
- İki Savaş arasında klasik müziğe dönüş yaşandı. Bu Dönemde ABD'nin savaşa girmesi ve Avrupa üzerinde etkili olmasıyla caz, bütün Batı dünyasında yayılma fırsatı buldu.
Bazı Gelişmeler;
b 1919’da nükleer proton keşfedilmiştir.
b 1920’de ABD’de ilk radyo yayını başlamıştır.
b 1921’de Fransa’da verem aşısı geliştirilmiştir.
b 1923’te ABD’de elektrikli trafik ışıkları geliştirilmiştir.
b 1923’te ilk buzdolabı üretilmiştir.
b 1924’te dondurulmuş yiyeceklerin üretilmesine başlanmıştır.
b 1925’te elektrikli ses kayıt aygıtları geliştirilmiştir.
b 1926’da ABD’de Robert Goddard ilk sıvı yakıtlı roketi fırlatmıştır.
b 1926’da John Logie Baird ilk televizyon görüntüsünü başarıyla iletti.
b 1927’de ilk sesli sinema filmi yapılmıştır.
b 1928’de C vitamini keşfedilmiştir.
b 1929’da penisilin bulunmuştur.
b 1932’de nötron bulunmuştur.
b 1933’te Almanya’da Max Kroll ve Ernst Ruska elektron mikroskobunu yapmıştır.
b 1935’te Alman şirketi AEG, ses kaydetmek için manyetik teyp bandını geliştirmiştir.
b 1935’te radar geliştirilmiştir.
b 1936’da ilk TV yayını İngiltere’de yapılmıştır.
b 1938’de çekirdek bölünmesi (füzyon) ortaya çıkarılmıştır.
b 1939’da İgor Sikorsky adlı bir Rus mühendis tarafından ilk helikopter yapılmıştır.
b Sürrealizm (Gerçeküstücülük) ve Ekspresyonizm (Dışavurumculuk) ortaya çıkmıştır.
Yorumlar - Yorum Yaz
