SOĞUK SAVAŞ’A YOL AÇAN GELİŞMELER

YÜZDELER ANTLAŞMASI (1944)

ä  Yüzdeler Anlaşması ya da Churchill-Stalin oranlar uzlaşısı, II. Dünya Savaşı sonrasında Güneydoğu Avrupa'nın nüfuz bölgelerine göre nasıl pay edileceğini belirleyen antlaşmadır.

ä  9 Ekim 1944'de iki lider Moskova Konferansı'nda toplanır ve Winston Churchill, Romanya'nın %90'ı ve Bulgaristan'ın %75'ini Sovyetler'e vermeyi; Yunanistan'ının %90'ınını Birleşik Krallık'a almayı ve Yugoslavya ile Macaristan'ı yarı yarıya paylaşmayı önerir. Önerisi Joseph Stalin'e tercüme edilirken, resimde kopyası bulunan bir kağıda paylaşım oranlarını yazar.

Tercümeden sonra Churchill: "Milyonların kaderini belirleyecek bu tür konuları ayak üstü fasletmemiz gelecekte ziyadesiyle menfi karşılanmaz mı, kağıdı yakalım." der ama Stalin "Hayır, sende kalsın." diyerek cevap verir.

ä  İki ülkenin dış işleri bakanları 10 ve 11 Ekim'de paylaşım üzerinde karara varır. Buna göre Sovyetlerin Bulgaristan ve Macaristan'daki oranı %80 olarak değiştirilirken diğer ülkelere dokunulmaz.

ä  Stalin, Yunanistan için verdiği sözde durarak, iç savaş halindeki Yunan komünistlerine destek çıkmazken Britanya ve Amerika devletlerinin yardımını temin eden Yunan hükümeti iç savaştan galip ayrılır. Daha sonra Churchill bu gerçeği bir gazeteye verdiği demeçte de ifade edecektir.

BERLİN BUHRANI

• 1958 yılında Sovyet isteklerini içeren nota ile başlayan Berlin, Almanya ve dünyanın doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrılmasıyla sonuçlanan krizdir. 1945 Haziran'ında Sovyetler Almanya'ya girmiştir. Müttefikler savaş sonrası Almanya'nın genelinde olduğu gibi Berlin'i de yönetim bölgelerine ayırdılar.
• Sovyetler Birliği kendi egemenlik alanı olan doğuda Komünist Demokratik Almanya Devleti'ni kurdu.
• Bu bölgede fabrikalar, bankalar, büyük toprak alanları devletleştirildi. Doğu Berlin ile Batı Berlin arasındaki ulaşım Doğulular tarafından Batılıların etkinliğini kırmak amacıyla engellendi. Batı Berlin elektriksiz bırakıldı.

Berlin Buhranı'nın Çıkış Sebepleri;

`  ABD, İngiltere ve Fransa'nın Batı Berlin'de bulunmasını politik ve stratejik çıkarlarına aykırı bulması

`  Baskı altındaki Doğu Berlin'den; demokratik yönetim tarzı ve ekonomik yaşam tarzı ile bilinen Batı Berlin'e doğru bir kaçışın olmasından rahatsız olması gibi sebeplerden dolayı 27 Kasım 1958'de, Berlin'de işgal devleti olarak yetki ve sorumlulukları bulunan Amerika, İngiltere ve Fransa'ya birer nota verdi.

Sovyet Rusya bu nota ile,

• Batı Berlin'in altı ay içerisinde boşaltılmasını
• Batı Berlin'in boşaltılmaması halinde Doğu Berlin üzerindeki bütün yetki ve sorumluluklarını Doğu Alman Hükümeti'ne devredeceğini ve bunun sonucunda Batı Berlin'in işgal yetki ve sorumluluklarını elinde bulunduran devletlerin Doğu Almanya'yı tanımak zorunda kalacağını
• Berlin şehrinin Birleşmiş Milletlerin gözetimi altında "serbest şehir" olması gerektiğini savundu.
• NATO, bir nota ile masaya oturmayacağını beyan etti. Ardından büyük devletler arasında görüşmeler başladı. Bir ara yapılan görüşmelerde Sovyetler yumuşasa da Batılılara ve ABD'ye istediklerini yaptıramayacağını, daha da ileri gidemeyeceklerini anlayınca 13 Ağustos 1961'de Berlin Duvarı'nı inşa etmeye başladılar.

Berlin Buhranı'nın Sonuçları

`  Almanya'nın bütünlüğünün tekrar kurulamayacağı anlaşıldı.

`  Sovyetler 1948'de Doğu Berlin'de komünistlere ayrı bir belediye kurdurdu. Böylece Berlin ikiye ayrıldı.

`  Batı Almanya'daki işgal bölgelerini birleştiren İngiltere, Fransa, ABD, 23 Mayıs 1949'da Federal Alman Cumhuriyeti'ni kurdu.

`  Federal Alman Cumhuriyeti'ne karşılık olarak Sovyetler de kendi işgal bölgelerinde Ekim 1949'da Demokratik Alman Cumhuriyeti'ni kurdu.

`  Batılılarla Sovyet Rusya arasında işbirliği yapılamayacağı ve dünyanın iki bloka ayrıldığı kesinleşti.

`  Batıya geçişi engellemeye çalışan UTANÇ DUVARI 9 Kasım 1989'da yıkıldı.

NÜKLEER SİLAH DENETİMİNDE ANLAŞMAZLIK

II.Dünya savaşından sonra ABD Baruch Planı’yla atom enerjisinin geliştirilmesi ve kullanımının tüm aşamalarını denetleyecek olan bir uluslararası Atom Geliştirme Kuruluşu’nun oluşumu kararlaştırmıştır.

Baruch Planı’na göre ;

• İhlallere karşı bu kuruluşa sınırsız denetleme yetkisinin tanınması
• Atom silahının yapımıyla ilgili her türlü ihlalin en sert biçimde cezalandırılması
• Kuruluş tam denetim kurduktan sonra atom silahının yapımının yasaklanması ve mevcut atom stoklarının yok edilmesini istemiştir.
• Bununla beraber anlaşmayı ihlal edenlerin cezalandırılmasını engellenmemesi için Güvenlik Konseyi’ndeki veto sisteminin değiştirilmesini istemiştir.

Önemli Uyarı: Baruch Planı, Sovyetler Birliği tarafından kabul edilmemesine rağmen, daha sonra ABD tarafından nükleer silahsızlanma konferanslarında ortaya konan önerilerin temelini oluşturması açısından önemlidir.

SSCB’NİN KOMÜNİZM’İ YAYMA ÇABALARI

• II.Dünya Savaşı’nın doğrultusunda Avrupa’nın doğusu ( Yugoslavya ve Arnavutluk dışında) Sovyet ordusu tarafından kurtarılmış, Fransa, İtalya ve Almanya’nın batısı ise İngiliz ve ABD ordularının denetimi altında kalmıştır.
• Böylece siyasal iktidarı ele geçirebilecek güçlü komünist partilerin bulunduğu Fransa ve İtalya’da bu partiler iktidardan uzak tutulabilmişken, savaşı izleyen ilk 3 yıl içinde Sovyetler Birliği’nin etki alanı içinde kalan sekiz ülkede (Doğu Almanya, Polonya, Çekoslovakya, Macaristan, Romanya, Bulgaristan, Arnavutluk, Yugoslavya) Marksist-Leninist partiler siyasal iktidarı ele geçirmişlerdir.
• Komünist partisinin büyük ölçüde oy alabildiği Çekoslovakya ve işgalden kurtuluşlarını Sovyet ordularına borçlu olmayan, Yugoslavya ve Arnavutluk dışında, komünist hareketin zayıf olduğu bu ülkelerde, sosyalist rejimlerin kuruluşunda Sovyet askeri varlığı önemli pay sahibi olmuştur.
• Savaşın yarattığı güç dengesi ve savaştan hemen sonra Sovyetler Birliği ile Batılı güçler arasında gerginleşen ilişkiler, yani soğuk savaş, Yugoslavya ve Arnavutluk dışında bu ülkelerin sürekli olarak Sovyetler Birliği’nin yörüngesinde kalmasına yol açmıştır.

Avrupa Dışında Komünizm’in Yayılması

Küba Devrimi

• 26 Temmuz 1953 Moncada Kışlası isyanıyla başlar, 1 Ocak 1959’da Batista’nın kovulması ve Santa Clara, Santiago de Cuba şehirlerinin Fidel Castro, Che Guevara, Raul Castro liderliğindeki isyancılar tarafından ele geçirilmesiyle son bulur.
• Küba uzun yıllar diktatörler tarafından yönetilmişti. Batista diktatörlüğüne karşı başlattığı mücadeleyi başarıyla sonlandıran Fidel Castro, kendi hükûmetini kurarak başbakan olmuştu (1959). Castro, kendine iki kutup arasında bir yer edinmek istiyordu. Fakat ABD’nin Castro’yu iktidardan uzaklaştırmak istemesi ilişkilerin bozulmasına ve Küba ile SSCB’nin yakınlaşmasına neden oldu. Ülkedeki özel işletmeleri kamulaştıran Castro, sosyalist bir yönetim kurdu.

Çin Devrimi

• 1934’te komünist devrimi amaçlayan Mao-Tse-Dung’un kuvvetleriyle milliyetçi Çay Kay Şek arasında başlayan ve II.Dünya Savaşı’nı da kapsayan iç savaş, Mao Tse Dung 1949 yılında Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurulduğunu ilan etmesiyle sonuçlanmıştır.
• Çin’de komünizmin kurulması SSCB’nin Asya’da büyük bir müttefike kavuşmasını sağlamıştır.

Kuzey Kore Devrimi

• Kore, 1945’te Yalta Konferansı’nda alınan kararla iki işgal bölgesine ayrılmıştı: Rusya Kuzey Kore’yi; Amerika da Güney Kore’yi işgal edecekti. Potsdam Konferansı’nda 38. enlem, iki bölgeyi ayıran sınır olarak kabul edildi. Aralık 1945’te Moskova’da buluşan dört büyükler (ABD, SSCB, Çin ve İngiltere) Kore için demokratik bir hükûmet tasarısı hazırlama kararı aldılar. Fakat bir taraftan Amerika ile SSCB arasındaki müzakereler, diğer yandan Birleşmiş Milletlerin çabaları iki Kore’nin birleşmesini sağlayamadı. Bunun üzerine ABD, 10 Mayıs 1948’de Güney Kore’de seçimler düzenledi ve bunun sonucunda Güney Kore Cumhuriyeti kuruldu. SSCB de Kuzey Kore’de 1948 Ağustosunda bir seçim düzenledi ve onlar da kuzeyde, 9 Eylül 1948’de Kore Halk Cumhuriyeti’ni kurdular. Böylece SSCB kontrolünde Kuzey Kore’de komünist yönetim kurulmuş oldu.
•