Türkiye’de Hayat

Siyaset

-     II. Dünya Savaşın’dan sonra uluslararası ortamın elverişli olması, Batı’nın demokratik fikirlerinden etkilenmiş bir kuşağın ve halkın demokrasi talepleri, çok partili hayata geçişte etkili olmuştur.

-     İlk muhalefet partisi, Temmuz 1945’te Nuri Demirağ tarafından Millî Kalkınma Partisi adıyla kuruldu.

-     Diğer taraftan bir grup CHP milletvekili (Celal Bayar, Adnan Menderes, Refik Koraltan, Fuat Köprülü) parti programı ve kanunlardaki bazı değişiklik tekliflerinin (dörtlü takrir) CHP grup toplantısında reddedilmesi üzerine partiden ayrılarak 7 Ocak 1946’da Demokrat Partiyi (DP) kurdular. Aynı yıl içinde İç İşleri Bakanlığından izin alınarak 13 parti kurulmuştur.

-     Birden fazla parti ile 1946 yılında seçimlere gidildi. Bu seçimde CHP 397, DP 69, Bağımsızlar da 7 milletvekilliği kazandı. 1948 yılında DP’nin iktidara karşı muhalefetini yetersiz gören bir grup milletvekili DP’den istifa ederek Millet Partisi (MP)’ni kurdular. Böylece Mecliste üç parti yer aldı (CHP, DP, MP). 14 Mayıs 1950’de yapılan seçimlerden Demokrat Parti aldığı % 55,2 oy oranı ile birinci parti olarak çıktı. Seçimlere katılım % 89 ile yüksek bir orana ulaşmıştı. Böylece 27 yıl süren CHP iktidarı sona ermiş ve DP iktidarı başlamıştı.

-     22 Mayıs 1950’de DP Genel Başkanı Celal Bayar cumhurbaşkanı seçilerek hükûmet kurma görevini Adnan Menderes’e vermiştir.II. Dünya Savaşı’nın ekonomik etkilerinin azalması sonucunda 1954’te yapılan seçimlerde DP’yi 1950 seçimlerinden daha yüksek bir oyla (% 58,4) tekrar iktidara taşımıştır. Ekonomi alanında CHP’nin devletçilik modeline karşı daha liberal bir ekonomi modelini benimseyen DP aralıksız on yıl iktidarda kalmıştır.

-     1950 seçimleri tarihimizde "Beyaz Devrim" olarak adlandırılmıştır.

-     Bu dönemde Türkiye’ye Marshall Planı çerçevesinde ABD yardımları başladı. NATO’ya üyelik kabul edildi.

-     1954 Seçimleri  CHP’nin ekonomik sıkıntılara ana muhalefet partisi olarak önemli çözümler getirememesi Demokrat Partiyi güçlendirdi. 2 Mayıs 1954 seçimlerinde Demokrat Parti gücünü iyice arttırdı. DP 5,1 milyon oy alarak, Türkiye Cumhuriyeti Genel Seçimleri tarihinde (bugüne kadar) kırılamamış bir oy rekoru kırdı. Parti toplam oyların %57,5'luk kısmını almıştı.

-      TBMM,17 Mayıs 1954'te açıldı. Celâl Bayar 513 milletvekilinin katıldığı oylamada 486 oy alarak bir defa daha cumhurbaşkanlığına seçildi.

-     27 Ekim 1957 Seçimleri 1954’ten itibaren halkın DP’ye olan desteğinin azalmasında;

-Dış piyasalardaki elverişli şartların sona ermesi ve ekonomide bozulma belirtilerinin ortaya çıkması

-Enflasyonun hızla yükselmesi

-Şehirlerdeki sabit gelirlerin, asker ve sivil bürokrasinin maddi durumunu sarsması

-     Ekonomide yaşanan darboğaz ve siyasi çalkantılar nedeniyle DP seçimleri bir yıl önceye aldı. 27 Ekim 1957 günü yapılan seçimler öncesinde kampanya oldukça sert geçti. Seçimler iktidarı zayıflattı, muhalefetin elini güçlendirdi. Seçimler öncesinde muhalefetin seçimlere bir cephe halinde girmesini engelleyen DP, yine de oy kaybından kurtulamadı. Sonuçlara göre DP %47,9 oyla 424 milletvekili çıkardı.

-      Celâl Bayar 610 milletvekilinden 413 DP milletvekilinin katıldığı oylamada 413 oy alarak üçüncü defa cumhurbaşkanlığına seçildi.

-      Bu dönemde ekonomide ortaya çıkan olumsuzluklar hükümete karşı eleştirileri artırdı. Hükümetin Vatan Cephesi kurma ve muhalif gazeteleri kapatma gibi baskıcı politikası yanında CHP liderlerine de saldırılar başladı.

SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ TÜRKİYEDE YAŞANAN ÖNEMLİ SİYASİ GELİŞMELER

2    DP’nin baskıları üzerine CHP, Milletvekili Seçim Yasası’nı değiştirmiş ve Cumhuriyet tarihinde ilk kez “tek dereceli” seçim esasına geçilmiştir.

2    Türk siyasî tarihinin ilk çok partili seçimi olan 1946 seçimlerinde, Cumhuriyet Halk Partisi 397, Demokrat Parti 61 ve bağımsızlar 7 milletvekilliği kazanmıştır.

2    Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk çok partili genel seçimi olan bu seçim, adlî denetim dışında, “açık oy, gizli sayım” ve çoğunluk sistemi esasına göre yapılmıştır. Bu usulsüzlüklerinden dolayı “şaibeli seçim” şeklinde anılmıştır. Bu genel seçim ile TBMM VIII. dönem milletvekilleri seçilmiş, yeni hükûmeti Recep Peker kurmuştur.

2    Demokrat Parti’nin 7 Ocak 1947’de düzenlenen I. Kongresi’nde, antidemokratik bütün yasaların iptalini öngören Hürriyet Misakı yayımlanmıştır.

2    İsmet İnönü taraflar arasındaki gerginliği azaltmak amacıyla iki partinin liderleriyle görüşmeler yapmış ve 12 Temmuz Beyannamesi’ni yayınlamıştır. Bu beyannamede İnönü, siyasal partilerin Türk demokrasisinin vazgeçilmez unsurları olduğunu vurgulamış ve iktidar-muhalefet ilişkileri biraz da olsa yumuşamıştır.

2     Bu beyannamenin yayınlanmasından sonra, partinin CHP’ye bağlı güdümlü bir demokrasi yürüttüğünü öne süren Fevzi Çakmak, Yusuf Hikmet Bayur, Kenan Öner, Osman Bölükbaşı, Sadık Aldoğan ve Yusuf Kemal Tengirşenk 20 Temmuz 1948 tarihinde Millet Partisi’ni kurmuştur.

a Türk siyasî tarihinin ilk demokratik seçimi olarak kabul edilen 1950 seçimlerinde ilk kez “gizli oy, açık sayım” ilkesi uygulanmış, yapılan seçimler sonucunda da Demokrat Parti iktidara gelmiştir.

a 1950 seçimleri Türk siyasî tarihinde “Beyaz Devrim” olarak adlandırılmıştır.

O  1947’de “7 Eylül 1947 Kararları” ile TL’nin değeri % 53,6 oranında düşürülmüş, böylece ithalat kolaylaştırılmıştır. Bu kararlar Türkiye’de devletçilikten liberal ekonomiye geçişin ilk adımı olarak kabul edilmektedir.

O  1947’de Türkiye İktisadî Kalkınma Planı hazırlanarak Marshall Planı çerçevesinde alınacak yardımlar için gerekli hazırlıklar yapılmıştır.

O  1948’de Türkiye, Marshall Planı kapsamında OEEC’ye (Avrupa İktisadî İşbirliği Örgütü) üye olmuştur.

O  1958’de ekonomide yaşanan olumsuzluklar ve kötü gidiş nedeniyle IMF’den borç alınmıştır. Ayrıca plansız ekonominin ortaya çıkardığı sıkıntılar ve ardından gelen askerî müdahale nedeniyle, 1960’ta Devlet Planlama Teşkilâtı kurulmuş ve tekrar planlı ekonomiye geçilmiştir.