KÖRFEZ SAVAŞLARI

I. Körfez Savaşı (1990-1991)

N     Irak-İran Savaşı′nda Batılı devletler Arap ülkelerinin büyük bölümü ve Doğu Bloku Irak′ı destekleyerek Humeyni’yi devirmek istemişlerdi. Irak yönetimi savaştan sonra hızla silahlanmıştı.  Bu süreçte Batılı devletlerin Irak′a açık ya da gizli biçimde destek oldukları bir gerçektir. Irak’ın hızlı bir şekilde silahlanması ve 8 yıllık İran ile yapılan savaşta deneyim kazanması ve bölgenin güçlü ordusuna sahip olması İsrail’i ve bölgede çıkarları olan Batılı devletleri endişelendirdi.

N     2 Ağustos 1990’da Irak’ın Kuveyt’i işgal etmesiyle Ortadoğu da büyük bir savaşın eşiğine gelindi. “Körfez Krizi” olarak da adlandırılan bu süreç ABD’nin Kuveyt’in işgaline sert tepki koyacaktır. ABD işgali önlemek için yanına İngiltere, Fransa, Suudi Arabistan, Suriye, Mısır gibi 28 devleti alarak askerî koalisyon ordusu kuracaktır. Bu oluşan birliklerle Irak Devletine savaş açacaklardır.

N     Saddam Hüseyin yönetimi 8 Ağustos 1990’da uluslararası çağrılara rağmen ısrarlı bir tutumla Kuveyt’teki kuvvetlerini çekmeyi reddetmiş ve Kuveyt’i Irak’ın 19. İli olarak ilhak ettiğini açıklamıştır.

N     Kuveyt Emiri Şeyh Cabir el Ahmet el Sabah'ın da Körfez'deki ABD askeri yığınağını ve koalisyona katılan ülkelerin ekonomilerini canlandırmak için para yardımı yapmayı taahhüt ettiğini açıkladı.

N     Saddam'a karşı kızgınlık duyan Mısır Devlet Başkanı Hüsnü Mübarek yönetimi Suudi Arabistan'da oluşturulan koalisyon gücüne destek vereceğini,

N     ABD Dışişleri Bakanı James Baker Suriye'de, devlet başkanı Hafız Esed'le 4,5 saatlik bir görüşme yaptı. 1983 yılında Beyrut'taki ABD Deniz Piyadelerinin kışlasına düzenlenen bombalı saldırıdan beri iki ülke ilişkilerinin bozuk olmasına rağmen Esed'in Saddam'a duyduğu husumet nedeniyle Körfez'de oluşturulan koalisyona asker göndermeyi kabul etti.

N     Amerikalı general Norman Schwarzkopf, Jr. da koalisyon güçlerinin komutanı olarak atandı.

N     Irak’ın Kuveyt’ten çekilmesini sağlamak amacıyla Güvenlik Konseyi kararıyla oluşturulan koalisyon güçlerine ABD ve Avrupa devletleri (İngiltere, Fransa, İtalya, İspanya gibi) yanında Mısır, Bahreyn, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Suriye gibi Arap ülkeleri de destek verdi. BM, Irak’a karşı güç kullanılması kararı alırken Irak’ın kuvvetlerini geri çekmesi için 15 Ocak 1991’e kadar süre tanıdı.

N     Savaş, 16-17 Ocak 1991’de ABD öncülüğünde Irak’a karşı girişilen ve Çöl Fırtınası (Desert Storm) Operasyonu adı verilen geniş çaplı hava saldırısıyla başlamıştır.

N     Saddam, Sovyetler'den aldığı Scud füzelerine ve bu füzelerin ucuna yerleştirmeyi planladığı kimyasal/biyolojik başlıklara güveniyordu. Ancak, bu füzeler savaş sırasında istenilen başarıyı gösteremedi. Füzeler Amerikan Patriot Hava Savunma sistemi tarafından havada yok edildiler.

N     Koalisyon kuvvetleri 24 Şubat’ta kara harekâtını başlatarak kısa sürede Kuveyt’teki Irak ordusunu kıskaca aldı. 28 Şubat 1991’de Irak’ın ateşkes isteğinde bulunması üzerine koalisyon güçleri kara harekâtını durdurdu. 3 Nisan’da ateşkesin nihai şartlarını görüşen BM Güvenlik Konseyi, Kuveyt’in işgalden önceki sınırlarının kabul edilmesi, Irak’ın nükleer, biyolojik ve kimyasal silahlardan arındırılması kararını aldı.

N     Irak’ın ateşkes koşullarına uyup uymadığını kontrol etmek için uluslararası “Çekiç Güç” kuruldu. Merkezi Türkiye’deki İncirlik Üssü olan bu güç; Amerikan, İngiliz, Fransız ve Türk hava birliklerinden oluşuyordu. BM tarafından oluşturulan Irak Özel Komisyonu ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı haziranda nükleer silahlara ilişkin denetim görevine başladı.

Savaşta Türkiye

ý  Soğuk Savaş'ın sona ermesinden sonra Batı açısından stratejik önemini kaybedeceğini düşünen Türkiye'nin endişeleri Irak'ın Kuveyt'i işgaliyle birlikte ortadan kalktı.

ý  Özellikle Cumhurbaşkanı Turgut Özal, doğan fırsatı kullanarak Türkiye'nin stratejik öneminin azalmadığını göstermek istiyordu.

ý  Körfez krizinde aktif politika izlemek isteyen Özal, temkinli bir siyasetten yana olan Başbakan Yıldırım Akbulut, Dışişleri Bakanı Ali Bozer ve Genelkurmay Başkanı Necip Torumtay ile karşı karşıya kaldı,

ý  Özal'ın tutumuna tepki gösteren Dışişleri Bakanı Ali Bozer (11 Ekim 1990), Millî Savunma Bakanı Safa Giray ve Genelkurmay Başkanı Necip Torumtay (3 Aralık 1990) görevlerinden istifa ettiler. Ayrıca Özal'ın uygulamak istediği aktif siyaset muhalefet tarafından sert biçimde eleştirildi.

ý  Turgut Özal, ABD Başkanı George H. W. Bush yönetiminin kararını destekleyerek, Irak'a karşı saldırı amacıyla Türk Hava sahası ve İncirlik Üssü'nün kullanılmasına izin verdi.

ý  Türkiye, Körfez krizinin başında ılımlı bir politika izlemesine rağmen 8 Ağustos 1990'da, BM'nin Irak'a ambargo kararlarına uyarak Kerkük-Yumurtalık Petrol Boru Hattını kapattı.

II. Körfez Savaşı (2003 - ...)

i  ABD ve İngiltere’nin 1998’deki Çöl Tilkisi Operasyonu ile Irak’taki kitle imha silahlarının denetimi sona ermiş ancak ambargo kaldırılmamıştı. Buna karşın 1999’dan itibaren Irak’ta yeniden nükleer, biyolojik ve kimyasal silahların denetimi başladı. Irak’taki silah denetçileri, herhangi bir bulguya rastlamadıklarını 2002 ve 2003’ün ilk aylarında açıkladılar. Buna rağmen yine de ABD, İngiltere ve İspanya Irak’a güç kullanımını öneren karar tasarısını BM’ye sundular. Almanya, Rusya, Fransa, Çin, Suriye ve Belçika başta olmak üzere Güvenlik Konseyi üyelerinin çoğunluğu bu tasarıya karşı çıktı. BM Güvenlik Konseyi’nde Irak’a zaman tanınmasına ilişkin tartışmalar yaşanırken ABD ve İngiltere, kararı beklemeden 20 Mart 2003’te “Irak’ı Özgürleştirme Operasyonu” adıyla Irak’a saldırı başlattılar.Irak yönetimi fazla direnememiş, yöneticilerin bir bölümü teslim olurken bazıları kaçarak kurtulmayı denemiştir. Devlet Başkanı Saddam Hüseyin ise 30 Aralık 2006 tarihinde idam edilmiştir.

i  13 Temmuz 2003’te “Geçici Irak Yönetim Konseyi” oluşturulmuş ve bu geçici yönetim 2005’e kadar görev yapmıştır.

i  30 Ocak 2005’te yapılan seçimler sonucunda cumhurbaşkanlığına Celâl Talabani seçilmiş ve yeni anayasa referanduma sunularak kabul edilmiştir.

i  ABD ile Irak yönetimi arasında 2008’de yapılan antlaşma doğrultusunda ABD; 2009’da şehir merkezlerinden, 15 Aralık 2011’de de tüm Irak’tan askerlerini çekti. Irak’ta 2014’te yapılan seçimler sonunda Fuad Masum parlamento tarafından cumhurbaşkanı seçildi.