3. 3. SİYASİ ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR

- 23 Nisan 1920 yılında kurulan Meclis, kurucu meclisti.

- M. Kemal'e karşı saltanatın kaldırılması ile bir muhalefetin oluşması, I. TBMM'nin savaş sırasında yıpranması, yeni Türk Devletini çağdaşlaştırma düşüncesi nedenlerinden ötürü savaş sonrasında meclisin yenilenmesi düşüncesi ağırlık kazandı

- 23 Nisan 1923'te yeni bir meclis oluşturmaya çalışıldı.

- M. Kemal daha önce oluşan Müdafaa-i Hukuk grubunu esas alarak 9 Ağustos 1923'te yeni Türkiye'nin ilk siyasi partisini kurdu.

- Halk Fırkası 11 Ağustos 1923'te yeni çalışmalara başladı.

- II. Meclis oluştu.

- İnkılapları gerçekleştiren meclis bu meclistir.



3. 3. 1. Saltanatın Kaldırılması

Neden:

- Lozan Konferansına TBMM yanında İstanbul hükümetinin de çağrılması (iki başlığı ortadan kaldırmak),

- TBMM açılışı ile saltanatın varlığının gereksizliği (Millet iradesinin gerçekleştirilmesi),

- Saltanatın varlığının millet iradesi ile uyuşmaması,

- Padişahın TBMM karşı tavrının devam etmesi,

- 16 Mart 1920'de İstanbul'un işgali ile Saltanatın işlerliğini kaybetmesi,

- Dini otorite ile siyasi otoritenin ayrılarak, Laikliğe geçişin hızlandırılmak istenmesi.

Sonuç:

- 1 Kasım 1922' de Saltanat kaldırıldı.

- İngilizlerin padişahın Halifelik gücünü kullanarak etkili olması önlendi.

- Osmanlı Devleti resmen son buldu.

- Halifelik makamına TBMM, Abdülmecit Efendi’yi atadı. (Böylece hem halk tepkisi önlendi hem halifelik makamı korunarak, İngilizlerin bundan faydalanması önlendi)

- TBMM Hükümeti, Türk Milleti’nin tek temsilcisi olduğunu dünyaya ilan etti.

- Egemenlik TBMM’nin, dolayısıyla millî iradenin eline geçti.

- Saltanatın kaldırılması millî egemenlik anlayışının kökleşmesini sağladı.

- Cumhuriyete giden yol açıldı.

Not: Saltanatın kaldırılması, Millî Mücadele’yi yapan I. TBMM’nin yaptığı tek inkılap olmuştur.



3.3. 2. Ankara’nın Başkent Oluşu

- Millî Mücadele yıllarında TBMM’nin Ankara’da olması, burasının güvenli bir konumda olması, Millî Mücadele sonrası imparatorluktan millî bir devlet yapısına geçilmesi, yeni bir dönemin başlamasının da bir sembolü olması nedeniyle Ankara, TBMM’de 13 Ekim 1923’te “Türkiye Devleti’nin Makarr-ı İdaresi Ankara Şehridir.” şeklinde çıkan kanunla resmen Türkiye Cumhuriyeti’nin başkenti oldu.

- Saltanatın kaldırılmasından sonra, yeni Türkiye’nin başkentinin neresi olacağı problemi böylece çözülmüş oldu.



3. 3. 3. Cumhuriyetin İlanı

Neden:

- 23 Nisan 1920'de oluşan Meclis’in millet egemenliğine dayanması,

- Kurtuluş savaşının kazanılması,

- Lozan Barış Antlaşması sonrası yeni Türkiye Devleti’nin uluslararası alanda resmen kabul edilmesi,

- Yeni bir meclisin oluşması,

- TBMM’de oluşan siyasi gruplar arasında çıkan fikir ayrılıklarının siyasi krize dönüşmesi,

- Saltanatın kaldırılmış olması,

- Devletin yönetim biçiminin belirgin olmaması,

- Devletin rejimi ve devlet başkanlığını belirlemesi zorunluluğu,

- Kamuoyunda “cumhuriyet” düşüncesinin yaygınlaşması.

Sonuç:

- 29 Ekim 1923'te Cumhuriyet ilan edildi.

- “Türkiye Devleti’nin şekli cumhuriyettir, Türkiye Devleti, Büyük Millet Meclisi tarafından idare olunur” şeklinde kanunlaştı.

- Cumhuriyetin ilanından sonra seçimlere geçildi.

- Gazi Mustafa Kemal Paşa, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı; İsmet Paşa da ilk Başbakanı olarak seçildi.

- Cumhuriyetin ilan edilmesiyle Türk tarihinde yeni bir dönem açıldı.

- Millî egemenliğin kayıtsız şartsız millete ait olduğu düşüncesi resmen gerçekleşti.

- Meclis hükümeti sisteminden, kabine sistemine geçilerek hükümet kurma bunalımı aşıldı.

- Yeni Türkiye devletinin yönetim sisteminin resmî olarak cumhuriyet olmasıyla rejimin adı belirlenmiş oldu.

- İleriki yıllarda yapılacak olan inkılaplara da elverişli bir zemin hazırlandı.

- Cumhuriyetin ilanıyla, Atatürk ilkelerinden cumhuriyetçilik ilkesi hayata geçirilmiş oldu.



3. 3. 4. Halifeliğin Kaldırılması

- Hazreti Muhammed'in vefatıyla İslâm devletlerinde devlet işlerinin yürütülmesi işini halifeler üstlendiler.

- Devlet başkanları halife ismi ile birlikte anıldı.

- Memluklerin ortadan kalkması ile Yavuz Sultan Selim Döneminde Osmanlı Devleti’ne geçen halifelik (1517), Saltanatın kaldırılmasına kadar (1 Kasım 1922) saltanatla birlikte anılan bir siyasi güç oldu.

- Saltanatın kaldırılması ile halife, siyasi yetkilerinden ayrılıp dini yetkiler ile varlığını sürdürdü.

- Eski rejim yanlıları Cumhuriyet'e karşı muhalefetlerini ifade edebilmek için halife Abdülmecit etrafında etkili olmaya başladı.

- "TBMM halifelerin halifede TBMM'nindir” düşüncesi ile hareket ediyorlar ve yeni rejime karşı cesaretleniyorlardı.

- 3Mart 1924’te dönemin Urfa Milletvekili Şeyh Saffet Efendi ve 53 arkadaşının verdiği kanun teklifi TBMM tarafından kabul edildi ve böylece halifelik makamı kaldırıldı.

- Halifeliğin kaldırılması ile birlikte Halife Abdülmecid Efendi ve bütün Osmanlı hanedanı yurt dışına çıkarıldı.

- TBMM’ye sunulan kanun tekliflerinin kabulü ile Erkan-ı Harbiye Reisliği ile Şer’iye ve Evkaf Vekâletleri de kaldırıldı.

- Ordu ve din işleri siyasetten ayrıldı.



3. 3. 5. Anayasa Hareketleri

- Hukuk düzenleri iyi işleyen devletler sağlıklı ve uzun yaşarlar.

- Adalet bir devletin vatandaşlarının en önemli ihtiyacıdır.

- Adalet iyi işleyen hukuk kuralları ile sağlanır.

- Millî Mücadele Dönemi’nde TBMM açıldığında Osmanlı Kanun-ı Esasi’si yürürlükteydi.

- Millî egemenliğe dayalı meclisin ve hükümetin işleyişini Kanun-ı Esasi’si ile sürdürmek yeni sorunlara yol açıyordu.

- Teşkilat-ı Esasîye Kanunu bu sorunları ortadan kaldırmayı hedef aldı.

- 20 Ocak 1921 ’de kabul edilen ilk anayasa 23 madde ve bir ek maddeden oluştu.

- Cumhuriyetin ilanı ile birlikte savaş döneminin olağanüstü şartlarında yapılan Teşkilat-ı Esasîye yeni dönemin ihtiyaçlarını karşılayamadı.

- 20 Nisan 1924’te yeni anayasa TBMM’de kabul edilerek yürürlüğe girdi.

1924 Anayasası ile birlikte;

- Egemenliğin kayıtsız şartsız millete ait olduğu kabul edilmiştir.

- Türkiye Devleti’nin bir cumhuriyet olduğu belirtilmiştir.

- Türkiye Cumhuriyeti’nin dininin İslam, başkentinin Ankara, resmî dilinin Türkçe olduğu kabul edilmiştir.

- Yasama TBMM’ye, yürütme Cumhurbaşkanı ve hükümete, yargı ise bağımsız mahkemelere bırakılmıştır.

- Kamu özgürlükleri düzenlenmiştir.

- 1924 Anayasası, 27 Mayıs 1960 askerî darbesine kadar yürürlükte kalmıştır.

1924 Anayasasında zaman içerisinde şu değişiklikler yapılmıştır:

- 1928’de “Devletin dini İslam’dır.” ibaresi anayasadan çıkarılmıştır.

- Kadınlara 1930’da belediyede seçimlerinde, 1933’te muhtarlık seçimlerinde, 1934’te de genel seçimlerde seçme ve seçilme hakkı verilmiştir.

- 1937’de Atatürk ilkeleri anayasaya girmiştir.