TÜRKLERDE TOPLUM YAPISI İLK TÜRK DEVLETLERİNDE TOPLUM YAPISI

İlk Türk toplumunun temelini Oguş adı verilen aile oluşturur. Aileler birleşerek Urug(sülale) ,Uruglar birleşerek Boyları ve Boylarda birleşerek Bodunu(Türk milleti) oluşturur.

İlk Türk toplumunun genel özellikleri şunlardır;

1- Türk toplumu atlı göçebe toplum yapısına sahiptir. Yazın yaylaklara çıkılır, kışın kışlaklara dönülürdü.

2- Orta Asya nın ağır coğrafi şartları sebebiyle Türk toplumu savaşçı ve teşkilatçı bir yapıya sahiptir.

3- Türklerde at kültürü çok önemlidir. At yiyecektir. At içecektir.(Kımız) at ulaşım ve savaş aracıdır.

4- Toplumsal yaşayış gelenek ve göreneklerden oluşan töre çerçevesinde şekillenir. Hiçbir Türk töreye aykırı hareket edemez.

5- Türk toplumunda aile ve kadının yeri oldukça önemlidir. Genelde tek eşlilik vardır. aile çekirdek aile olup evlenen çocuklar ayrılır küçük oğlan ana babaya bakar ocağını tüttürür. Mirasın önemli bölümünü alırdı. Eski Türk ailesi Ataerkil(Baba yönetimli) olmasına rağmen kadınların geniş hakları vardır.(Boşanma gibi) babaya; Ata veya kang - anneye; ana veya ög denirdi.

6- Evlilikte ise karşılıklı rıza vardı. Yani görücü usulünden çok kızın ve oğlanında istekleri gözetilirdi. Türklerde aile ve sülale içi evlilik olmayıp ancak boylar arasında evlilikler vardır. bunun nedeni bozkırda boylar arası akrabalık oluşturmaktı. Hatta önemli kişiler daha çok Çinli kızlarla evlenirdi. Başlık parası (kalıng) , Kız çeyizi(Yumuş-eğne) ve düğün yemeği (Törün) vardı.

7- Türkler Yurt ya da keregü denilen keçe ve halılarla kaplı çadırlarda yaşarlardı. Bunun yanında başta Uygurlar olmak üzere büyük şehirlerde kurmuşlardır.

8- Boylar halinde yaşamışlardır Her Türk boyunun kendi Kurultayı vardı. Boy beyleri Kağanı başkanlık ettiği Büyük Kurultaya katılırdı. Boyların kendilerine ait tamga(Simge) ve Ongun(Hayvan) u vardı. Örneğin Göktürklerin tamgası kurt başı Ongunu ise Dişi Kurt- Kayı boyunun tamgası iki ok ve bir yaylı ok ongunu ise şahin idi.vs…

9- Türkler eğlencelere ve törenlerde çok verirlerdi 9 Martta(Bazı Türk toplumlarında 21 Mart) büyük toylar düzenlenirdi. Ayrıca 5. ayda da (mayıs) büyük şenlikler ve törenler yaparlardı. Bu törenlerde Kımızlar içilir(Kısrak sütünden içki) atlar kurban edilir ve yenir, çeşitli yarışmalar yapılırdı. Ayrıca güreş, at yarışları ve ciritte önemli idi.

10-Türkler göçebe oldukları için et (daha çok at eti) ve hayvansal gıdalar tüketirlerdi. Tarım çok azdı.

11- Giysiler ise pantolon ceket idi. Kemer ve çizme çok önemli idi hatta kemer hükümdarlık sembolü idi. Kışın uzun kaftanlar giyerlerdi. Başlarında Börk denilen deriden başlıklar giyerlerdi. Saçları uzun bırakırlar ancak örmezlerdi Bıyık ve sakal önemli idi. Bıyık gürlüğü cesaret, savaşçılık ve gençliğin; sakal ise bilgeliğin göstergesi idi.

İLK TÜRK DEVLETLERİNDE DİN

İlk Türk dini Gök tanrı dinidir. Gök tanrı dininin özelikleri ve ibadetler;

1- Kâinatı yaratan tanrı tektir ve gökte yaşar. (Tek tengri-Gök tengri) Ezeli ve ebedidir. Onun üstün sıfatları vardır. Doğmamış doğurmamıştır. Dolayısıyla çok tanrı ve puta tapma Türklerde görülmez.

2- Ahiret inancı vardır. İyilik yapanlar Uçmag(Cennet) yükselir, kötülük yapanlar Tamu(Cehennem) girerler. Türkler kainatı 15 katman olarak görürler 7 kat yer 7 kat gök ortasında dünya. Bu amaçla Türkler ölülerini atı ve eşyaları ile Kurgan adı verilen oda şeklindeki mezarlara koyarlar. Kurganlara konulan ve Balbal(Ölen kişinin sağlığında öldürdüğü insan sayısınca heykel) adı verilen heykellerin öbür dünyada ölüye hizmet ettiklerine inanırlardı. Bazı Türklerde mumyalamada vardır.

3- Türklerde atalar kültü adı verilen atalara saygıda çok önemlidir. Ancak atalara tapınılmaz.

4- Kutsal gök cisimleri de vardır. Güneş, Ayyıldız özellikle Demirkazık denilen Kutup yıldızı önemlidir. Zira bu inanç Bozkır ve çöllerde yön bulma için ihtiyaçtan doğmuştur. Nitekim Türk devlet sembollerinde Güneş, ayyıldız çokça görülür.

5- Kutsal yer-su-hayvan vs. inancıda vardır. Tanrı dağı-Baykal gölü at ve Kurt gibi…Ancak bunların çoğu bozkır kültüründen kaynaklanır. Zira Ormanlık tanrı dağları ,Baykal gölü su ihtiyacı , at her şey , Kurtta göçebenin en
önemli düşmanı…..

6- Din adamlarına Şaman ya da Kam denir. Bunlar kendisini inzivaya çeken bilge kişiler olup mağaralarda yaşarlar davul ile Tanrı ile irtibat kurduklarına inanılırdı.

7- Göktanrı dininde en önemli ibadet kurban idi. At kurbanı çok önemli idi. Ayrıca göğe el açarak dua etme önemli idi. Ancak kurbanlar başka toplumlarda olduğu gibi bırakılmaz halk tarafından yenilirdi.

 

TÜRK-İSLAM DEVLETLERİNDE TOPLUM YAPISI

Türk-İslam devletlerinde toplum Yönetenler ve Yönetilenler diye iki bölümden oluşmaktaydı.

a-Yönetenler :

Hanedan Üyeleri , Askerler, Valiler ve din adamları bu gruba girer. İlk Türk-İslam devletlerinde yöneticilerin çoğunluğu Türk tü ancak Gaznelilerde Hintli, Selçuklularda Fars,Arap kökenli idarecilerde bulunurdu.

b- Yönetilenler:

Her türlü millet ve dinden oluşan halk sınıfıdır. Bunlar devlete vergi verirler kanun ve kurallara uyarlardı.Halk Müslimler (Türkler-Araplar-Farslar) ve Gayr-ı Müslimler(Gök tanrıya inanan Türkler- Hıristiyanlar-Yahudiler-Rumlar ve Ermeniler-Hindular vs.) olarak ikiye ayrılırdı. Müslüman Türklerde boy teşkilatlanması devam etmiştir. Yaşayış şekillerine göre halk Şehirliler, Köylüler ve göçebeler olarak ayrılmıştı. Müslümanlar arasında Tarikatlar-Tasavvuf ehli (Sufiler)ve Selçuklularda da Ahiler önemli gruplardı. Türk-İslam devletlerinde toplumsal dayanışmada çok önemli olup , Vakıflar denilen birçok sosyal yardımlaşma ve dayanışma kurumları vardı. Karahanlılar-Gazneliler ve Selçuklular sağlık alanında Darüşşifa-Darülafiye-Bimarhane adı verilen Hastaneler kurmuşlardı. Ayrıca ticareti geliştirmek için Kervansaraylar ve Ahi teşkilatları vardı. Türkler Müslüman olduktan sonra Türkmen adını almışlar, göçebe Türkmenlere ise Yörük denmiştir.

KLASİK DEVİR OSMANLI TOPLUM YAPISI

Osmanlılarda da halk yönetenler ve yönetilenler olmak üzere 2 gruptu.

a-Yönetenler:

Yönetenler 4 ana gruptan oluşurdu.

1-Saray halkı; Topkapı sarayında yaşayan Enderun içoğlanları-Şehzadeler-padişah ve hanımları)

2- Seyfiye; Yönetimde bulunan asker kökenli devlet adamları ve askerleri kapsar. Bunlar vezir-azam, vezirler, kaptan-ı derya, Yeniçeri Ağası, Beylerbeyleri, sancak beyleri, Kapıkulu askerleri ve Tımar askerlerini kapsar.

3- İlmiye; din, Eğitim ve adalet işlerinden sorumlu grup olup şeyhülislam , Kazasker , kadılar , müftüler , müderrisler , imamlar ve medrese öğrencileri bu grupta yer alırlar.

4- Kalemiye, devlet dairelerinde çalışan memur ve bürokratları kapsar. Defterdar, Nişancı, Reisülküttab, kâtipler bu gruba girer.

b- Yönetilenler ise kısaca her din ve milletten oluşan halk kesimidir.

Osmanlı toplumunda sosyal Hareketlilik 2 şekilde olur.

1- Dikey hareketlilik; yönetilen iken yükselerek yöneticiler sınıfına dâhil olmak demektir. Dikey hareketlilik devşirme sistemi, ilim tahsil etme görevinde başarılı olama şeklinde olur. Ancak yönetici sınıfına geçmenin en önemli şartı Müslüman olmaktı.

2-Yatay hareketlilik; bir bölgeden başka bölgeye göç demektir. Omsalının kuruluş yılarlıda iskân politikası ile yatay hareketlilik sağlanmıştır. Ayrıca köyden şehre göç, Konar-göçer iken yerleşik hayata geçme ve son dönemlerde elden çıkan topraklardan (Balkanlar-Kırım vs) Anadolu’ya göç bu hareketliliğe örnektir. Osmanlı da Millet sistemi adı verilen Din sistemi vardı. Buna göre Osmanlı toplumu Müslümanlar ve Gayr-ı Müslimler olarak ikiye ayrılmıştır. Müslümanlar Türkler, Araplar, Farslar, Berberiler,Arnavutlar,Boşnaklar ve Kafkas halklarıdır. Gayr-ı Müslimler ise; en kalabalık Ortodokslar olup İstanbul Fener Rum patrikhanesine bağlıydılar. Ortodokslar, Rumlar, Ruslar, Sırplar, Bulgarlar, Makedonlar, Lehler ve Karadağlılar dı. Ayrıca Ermeniler ise ayrı bir mezhep olarak görülürdü. 1492 den sonra Yahudi nüfusu Osmanlı da artmıştır.

Osmanlı ailesinde ise dini nikâhı Kadılar kıyar, çok eşli bir aile yapısı var. Önemli kişilerin birçoğunun haremleri var, konaklarda otururlardı. Hizmetkârlar dadılar vs. var Osmanlı toplumunda az da olsa köleye rastlanır. Evlilikte mehir adı verilen başlık parası vardır. Osmanlı toplumunda Ahi Loncaları ve Vakıfların yeri büyüktür. Muhtaçlara yardım için birçok vakıf açılmıştır. Diyebiliriz ki dünya da en çok vakıf kuran toplum Osmanlı toplumudur.

Osmanlı Saray yaşantısı ise; Sarayda Birun, Enderun ve Harem bölümlerinde yaşam sürerdi. Haremde kadınlara müzik, resim, din ve edebiyat gibi dersler verilirdi. Osmanlılarda tatil günü Cuma idi. Şehirlerde esnaf, Tüccar ve memur-askerler yaşardı. Köylerde tarım, göçebelerde ise hayvancılık yapılırdı.

TANZİMAT DÖNEMİ OSMANLI TOPLUMU

Osmanlılarda Tanzimat la birlikte Millet (din) sistemi ortadan kalktı ve halkın tamamı Tebaa sayıldı. Islahat Fermanı ile de tüm Osmanlı halkı eşit kabul edildi. Tanzimat döneminde ilk öce 1775 Kırım ın Rusların eline geçmesi ile orada yaşayan Müslümanların bir bölümü Osmanlı devletine göç etti. Toplumsal yapı giderek değişti. Osmanlı toprakları daraldıkça Müslüman nüfus oranı giderek arttı. Kırım –Kafkasya ve balkan ülkelerinden 1990 lara kadar Osmanlıya (Türkiye’ye) sürekli göç hareketleri yaşanmıştır. Buralardan göç eden insanlarımıza Muhacir denilmiştir. Ayrıca 1850 lerden sonra Osmanlı toplumunda Batılılaşma başladı. Avrupalılar gibi yeme –içme, Giyinme ve yaşama tarzı ortaya çıktı. Şehirlerde modern yaşayışlı aileler ortaya çıktı. Meşrutiyetle birlikte ise bankalar, tren tramvay gibi ulaşım vasıtaları ile Telefon ve telgraf gibi iletişim vasıtaları ortaya çıktı. Darüleytam ,Darülaceze, Etfal hastanesi Kızılay Yeşilay gibi toplumsal örgütler ortaya çıktı.

ÇAĞDAŞ TÜRK TOPLUMU

Cumhuriyetin ilanı ile birlikte çağdaş Türk toplumu ortaya çıkmaya başladı.

Medrese, Tekke ve Tarikatlar kapatıldı. 1925 ten itibaren kadınlarda modern giysiler tamamen serbest bırakıldı.

1926 da Türk medeni kanunu çıkarılarak kadın-erkek eşitliği sağlandı.1934 te soyadı kanunu ve kadınlara seçme seçilme hakkı tanındı.

Ayrıca 1927 de ilk İstanbul Radyosu, Şehir tiyatroları, Güzel sanatlar akademileri, konservatuar, devlet opera ve balesi gibi kurumlar açılarak Türk toplumunun modernleşmesi hızlandırılmıştır.

---

Yorumlar - Yorum Yaz

---