TÜRKLERDE EKONOMİ 1- İlk Türk devletlerinde ekonomi Bozkır hayatında göçebe toplum olarak varlığını sürdüren İlk Türklerde ekonominin temelini hayvancılık oluşturur. Ençok koyun ve at yetiştirilirdi. Zenginler at eti, diğer insanlar ise koyun eti yerlerdi. Kısrak sütünden kımız, darıdan yapılan Begni ve Boza önemli içecekler olarak göze çarpar. Bunun yanında Uygurlara kadar az da olsa tarım yapılırdı. Hunlar döneminde açılan Tötö kanalı ile sulama yapılır, Eski Türklerde çiftçilere tarıgçı denirdi. Buğday, arpa, Mısır önemli tarım ürünleri idi. Yerleşik hayata geçen Uygurlarla birlikte tarımın önemi artmıştı. Günümüzde Türk lehçelerinde ortak olarak kullanılan Hububat, sebze ve meyve isimleri Uygurlar tarafından ortaya çıkarılmıştır. Giyim eşyaları ise genelde deri ve hayvan yünlerinden(yapağı önemli) yapılırdı. Vergi toplama önemli bir iş olup Köktürklerde Tudun, Uygurlarda Ağıcı adı verilen vergi memurları vardı. İlk Türk devletlerinde 3 çeşit vergi toplanırdı. A-Mesken(Ev ya da çadır) vergisi B- Hayvan (Hayvan sayısına göre) vergisi C- Toprak vergisi Sanayi ise İlk Türkler özellikle madencilik alnında ileri gitmişler özellikle Türk kılıçları dünyaca meşhurdur. Ticarette ise Türklerin hâkimiyet için mücadele ettikleri İpek yolu önemlidir. Çin den çıkan bu yol Orta Asya’dan geçtiği için Çin, Sasani ve Bizans gibi devletlerle İpek yolu için mücadeleler yapılmıştır. Bir diğer yol ise Sibirya da Astrahan a ulaşan Kürk yolu idi. Özellikle Uygurlar ve Hazarlar ticaret konusunda oldukça ileri gitmişlerdir. Ticaret genelde mal takası şeklinde olup; altın, gümüş paralar ile Uygurlarda böz ve kuanpo denilen bez paralar ile Çav denilen kağıt paralarda kullanılmıştır. 2-Türk-İslam devletlerinde Ekonomi Türk-İslam devletlerinde ekonomi tarım, hayvancılık ve ticarete dayanırdı. Karahanlılardan başlamak üzere hemen tüm Türk-İslam devletleri İpek ve Baharat yolunun kontrolüne önem vermişlerdir. Özellikle Karahanlılar ve Selçuklular bu yollar üzerinde Ribat(hem güvenlik hemde ticaret için oluşturulan sınır ve yol üzerindeki yapılar) ve kervansaray inşasına önem vermişlerdir. Özellikle Selçuklular paraya da önem vermişler Altından yapılar Dinar ile gümüşten yapılan Dirhem önemlidir. Ikta Sistemi: İlk kez Hz. Ömer döneminde oluşturulan Ikta sistemi Türk-İslam devletlerinde uygulanmıştır. Bu sisteme göre fethedilen bölgelerdeki topraklar Miri toprak kabul edilerek(Devlete ait) kişilere bırakılırdı. Kişiler bu toprağı çiftçiye kiralar aldığı kira ve vergiler ile de asker yetiştirirdi. Böylece hem çiftçi hem memur hemde asker aynı topraktan beslenirdi. Ikta sahibi olan vergileri topladığı için devlet vergi toplama işinden de kurtarılıyordu. Ayrıca toprağa bağlı feodal sistem önleniyor, topraklar devlete ait olduğu için büyük toprak sahiplerinin ortaya çıkması engelleniyordu. Ikta sistemi Osmanlılarda dirlik(Tımar) olarak devam etti. Vergi sistemi: Türk-İslam devletlerinde vergiler şunlardır.
a- Zekât: Müslümanların mallarının 1/40 nı fakirlere vermesidir. b- Öşür: Müslümanlardan 1/10 oranında alınan tarım ve ürün vergisidir. c- Haraç: Gayr-ı Müslimlerden alınan toprak ve ürün vergisidir. d- Cizye: Gayr-ı Müslimlerden alınan baş vergisidir. e- Çift-i Avami ya da Çift resmi: Çiftçinin kiraladığı toprak karşılığı Ikta sahibine ödediği vergidir. f- Ticaret ve bac(pazaryeri) vergileri g- Maden-Tuzla ve orman vergileri Ahilik: Selçuklularla başlayıp Anadolu Selçukluları döneminde zirveye ulaşan bir esnaf örgütlenmesi olan ahilik; bekar ve zanaat sahibi gençlerden oluşan esnaf dayanışma örgütleridir. Ahilik teşkilatının önemli özellikleri; a- Sadece Müslümanlar üyedir. b- Merkezi Kırşehir kurucusu Ahi Evren’dir. c- Her meslek grubunun en önemlileri grubun başkanı şeklindedir. d- Şehirde bulunan her meslek Grubunun kendi örgütlenmesi vardır.(derici-Ayakkabıcı gibi) e- Usta çırak ilişkisi ile esnaf yetiştirilir. f- Üretim miktarı ve kalitesi ile fiyat kontrolü yapılır. Vakıf Sistemi: Çeşitli soysal ihtiyaçların karşılanması ve refahın toplumun her kesimine yayılmasını sağlamak amacıyla kurulan sosyal kuruluşlara vakıf denir. Tüm Türk-İslam devletlerinde vakıflar önem verilmiştir. Özellikler Selçuklular ve Türkiye Selçukluları birçok vakıflar kurmuşlardır. XI. Ve XIII. Yüzyıllarda Anadolu da Ekonominin Özellikleri: a- Bu dönemde Türkiye Selçukluları Anadolu’da hâkim olup devlet zirai, ticari ve hayvancılık faaliyetlerini desteklemiştir. b- Karadeniz ve Akdeniz deki limanlar alınarak buralara Türk tüccarlar yerleştirilmiş ve buralardaki Latin tüccarlarla ticaret anlaşmaları imzalanmıştır. c- Devlet sigortası sistemi getirilerek zarar uğrayan tüccarların zararları devlet tarafından karşılanmıştır. d- Önemli ticaret yolları üzerine kervansaraylar yaptırılmış ve buralarda ücretsiz hizmetler verilmiştir.
a