PAROLAMIZ YA İSTİKLAL YA ÖLÜM
Abdullah ŞAHİN
BÜYÜK ASYA) HUN DEVLETİ
ASYA HUNLULARI (M.Ö.?- M.S. 439)
Hunlarla ilgili ilk bilgiler M.Ö. IV. yüzyıla kadar gitmektedir Hun öncesi kavim olan Hiungnu adına ilk kez M.Ö.318 yılında imzalanan Kuzey Şansi barış anlaşmasında rastlanılmaktadır. Kuruldukları tarih kesin olarak bilinmeyen Hunlar hakkında Çinlilerin verdiği bilgiler M.Ö. I.bin yılın başlarına kadar uzanır. |
Asya Hunları ile ilgili en eski yazılı belge M.Ö. 318 tarihli Çince yazılmış bir anlaşma metnidir. Bunda Çinin yazılı tarihe Türklerden önce geçmesi ve Türklerin en çok Çinlilerle ilişki içinde olması ve Çinle mücadele etmesi başlıca etkendir. |
Tarihte Türkler ile Çinliler arasında imzalanan ilk yazılı anlaşma Hunlar zamanında yapılmıştır. Bu nedenle Çin-Türk diplomasi tarihi Hunlar zamanında başlar. Ayrıca bu belge Türk diploması hayatının ilk antlaşmasıdır. |
Hun Devleti merkezi Ötüken olmak üzere Orhun Selenga nehirleri çevresinde kurulmuştur.
Haklarında çoğunlukla Çin kaynaklarında bilgi bulunan Hunlara Çinlilerin vermiş olduğu isim Hiungnudur.
Hunların bilinen ilk kağanı, “büyüklük ve genişlik” anlamına gelen Şan-yü veya Tan-hu unvanını taşıyan, Tuman’dır. Mete MÖ 209’da babası Tuman’ı tahttan indirerek Hunların başına geçmiştir. Türk tarihinde yeni ve parlak bir dönem başlatan Mete Han, Türkçe konuşan ve Türk soyundan olan toplulukları ilk kez Hun hâkimiyeti altında toplamıştır.
Hun hükümdarları Tanhu (şanyu) adıyla anılmaktadır. Tanhu sonsuz genişlik anlamında olup hükümdarlıkta Kut anlayışı egemendir. |
Çinliler önüne geçemedikleri Hun Türklerinin saldırılarını durdurabilmek için kuzey sınırlarındaki kaleleri surlarla çevirip “Büyük Çin Duvarı” (Çin Seddi)’ni inşa etmek zorunda kalmıştır. Bu duvar M.Ö. 214’te Teoman döneminde tamamlanmıştır.
ASYA HUN DEVLETİ VİDEOSU
Teoman döneminde Çin ile yapılan ve Hun yenilgisiyle sonuçlanan Ordos Savaşı devletin belini bükmüş ve Hunların askeri gücü zayıflamıştır.
Mete Dönemi (M.Ö.209-M.Ö.174)
Hunlaın en parlak devri Mete Han zamanında yaşanmıştır. Mete ıslık çalan oklarla emrindeki 10.000 kişilik orduya talim yaptırmıştır. Islık çalan okun(çavuşoku) mucidi Mete handır. Diğer devletlerin (Selçuklu, Osmanlı vs.) ordularında da kullanılmıştır.
METE HAN VİDEOSU
Savaşın Efsaneleri 6. Bölüm | Mete Han
M.Ö. 187’de yapılan Pai-Teng Savaşında Mete Han Çin İmparatoru Kao-ti'nin 320 bin kişilik ordusunu pusuya düşürürerek yenilgiye uğrattı.
Hunlar tarihte ilk kez Turan Taktiğini kullanarak savaşı kazandı ve bundan sonra göçebe Türkler arasında bu taktik birçok savaşta kullanılmaya başlandı. Yenilgiye uğrayan Çin Hunlarla anlaşma yapmak zorunda kalmıştı.
M.Ö. 200de yapılan anlaşma ile; |
a) Çin, kuzeyindeki bozkırları Hunlara verecekti, b) Çin, Hunlara her yıl vergi vermeyi, yiyecek ve ipek yardımı yapmayı kabul etti. |
Mete’nin Çin Siyaseti; |
Mete Han bütün Çin ülkesini fethedecek gücü olmasına rağmen bu ülkeye yerleşmeyi Türk Milleti için uygun bulmadı. Mete Han’ın böyle düşünmesinin sebebi Çin’in nüfusça çok kalabalık ve topraklarının çok geniş bir alana yayılmış olması sebebiyle kontrolünün güç olmasıdır. Mete Han bu ülkeye yerleşecek Türklerin kalabalık Çin nüfusu içinde Çin kültüründen etkilenip benliklerini kaybederek asimile olmasından çekinmiştir. |
ONLU SİSTEMİN OLUŞUMU; |
|
İLAÇ BİLGİ HUN-ÇİN İLİŞKİSİ
|
Mete Han'ın tarihteki önemi 6 Tarihte ilk defa Türk soyundan olan bütün toplulukları kendi yönetimi altında toplamıştır. 6 Tung-huların ısrarlı toprak istekleri karşısında "Toprak milletindir, onu kimse veremez." diyerek, ilk defa vatan ve millet sevgisini ortaya koymuştur. 6 Çin'i mağlûp etmesine rağmen Türklerin Çin'e yerleşmesine karşı çıkmış; Çin'den yıllık vergi almakla yetinmiştir. 6 Pek çok devlet tarafından örnek alınan bir ordu sistemi (onlu) kurmuştur. 6 Mete Hanın kurduğu Türk devlet ve ordu teşkilatı tüm devletlere örnek olmuştur. 6 Birçok Türk devletine de örnek olacak ülkenin Doğu ve Batı diye ayrılması usulünü ve Kurultay geleneğini bırakmıştır 6 Kurultay Meclisi kurulmuştur.(danışma meclisi) 6 Ayrıca Mete Han ıslık çalan okun mucididir 6 Hun İmparatorluğunun ülke topraklarının yüz ölçümü 18 milyon km²'yi bulmuştur. |
İLAÇ BİLGİ TÜRKLERDE EN GÜÇLÜ HÜKÜMDARLAR
|
Ki-ok Dönemi ( M.Ö. 174-160)
6 Mete Han’ın ölümünden sonra oğlu tanhu Kiok (Gökhan) (M.Ö.174-160). Hun imparatorluğu gücünü muhafaza etmeğe çalıştı.
Hunların Bölünmesi
6 Hohanyeh Tan-hu olarak başa geçti ancak kardeşi Çi-çi tarafından tanınmadı (M.Ö. 58). Ho-han-yeh ekonomik sıkıntıları gerekçe göstererek Çin himayesine girilme fikrini ortaya atınca kardeşi Çi-çi atalarına saygısızlık olarak kabul edip esaret altına girmeyi reddetmiş ve ona karşı gelerek onun hükümdarlığını tanımadı.
6 Çi-çi Tanhu Türk Milliyetçiliğinin atası ve ilk temsilcisi kabul edilir. Tanhu'nun fikrinde direnmesi üzerine Çiçi ile aralarında çıkan savaşı kaybeden Ho-han-yeh güneye çekilmiş ve M.Ö. 46’da Hunlar bu fikir ayrılığı ve Türklerdeki veraset sistemine göre Doğu(Ho-han-yeh M.Ö. 46-M.Ö. 48) ve Batı(Çi-çi M.Ö.46-M.Ö 36) diye ikiye ayrılmıştır.
TÜRKLERE KARŞI ÇİN SİYASETİ |
• Çin bozkır göçebe hayatı yaşayan ve savaşçılıkları gelişmiş olan Türk Ordusu karşısında çaresiz kalıyordu. Hatta Türk Akınlarını durdurmak için Çin Seddi'ni yaptırmıştı. Buna rağmen Türkleri durduramamıştı. Bu durum karşısında çaresiz kalan Çin şu siyaseti takip etti: |
1-Çin prenslerini Hun Hakanlarıyla evlendirerek, prensesin yanında Hun sarayına çok sayıda hizmetkar gönderdiler. Bu hizmetkarlar casusluk faaliyetinde bulunarak, Türkler hakkında bilgi topladılar. 2-Türk Beylerine hediyeler göndererek, onları kendilerine bağlamaya ve ekonomik olarak Çin'e bağımlı yaşamaya alıştırdılar. 3-Hediyeleri ve ekonomik yardımları birden keserek, Türkleri itaat Altına almaya çalıştılar. 4-Türk Beylerini birbirlerine karşı kışkırtarak, Türk devletinin parçalanmasını sağladılar. |
UYARI : Hükümdarın yetkilerini töre, kurultay(bazen aygucu(başbakan) ,boy beyleri sınırlandırırdı.
6 Tanhunun görevi; ülkede dirliği sağlamak, adaleti gerçekleştirmek, orduya komuta etmek, meclisi yönetmek olarak sıralanabilir. Hükümdarlık babadan oğla geçmektedir. Ülke oğullar arasında doğu, batı, merkez olarak miras bırakılmaktadır. Doğu, Güneş'in doğduğu yön olması dolayısıyla Türkler'de kutsal görülürdü ve ülkenin doğusunu yönetmek üstünlük belirtisiydi. Ülkenin batısını yöneten tanhu doğudaki tanhuya bağlı idi. Türk devleti hükümdarı eşine “ka-tun”(hatun) denirdi. Yönetimde söz sahibiydi. Hükümdar başkentte olmadığında meclise katılır, elçi kabul eder
UYARI : Bu durum kadının toplumdaki yerini göstermek ve demokratik bir yapının olduğunu gösterir.
Hun Devleti’nde üç meclis bulunuyordu. |
1. Meclis: Dini nitelikte konular tartışılır. Yılın ilk aylarında toplanırdı. 2. Meclis: Haziran ayında toplanır ve devlet işleri görüşülürdü. 3. Meclis: Sonbaharda toplanılır ve askeri işler görüşülürdü. |
Devamlı devleti yöneten ” seçkinler meclisi” vardı. Bu meclise ” ayukı” denilmekteydi. Meclise Hükümdar, katun, yabgu, ayguci (başbakan), boy beyleri, teginler ve bazı devlet adamları katılırdı. Toy ya da kurultaya katılma yetkisine sahip kişilere toygun denirdi. |
Kurultayda önemli devlet işleri görüşülür ve karara bağlanırdı. Ama kurultayda son söz kağana ait olup danışma meclisi niteliğindedir. Türklerde devlet hükümdar ailesinin ortak malı sayılırdı. Ve ülke hükümdarın sağlığında oğulları arasında paylaştırılırdı. Ayrıca her prensin(tekin) hükümdar olma hakkı vardı. |
Asya Hunluları Ordu Teşkilatı
6 Türkler daima savaşa hazır birbirlerine kan bağı ile bağlı ‘’boy’’lardan oluşuyorlardı.
6 Türk ordusu ise kesin emre itaat duygusunu benimsemiş 10’lu sisteme göre örgütlenmişti.
6 Mete Han Türk siyasal birliğini sağlayan ilk hükümdardır.
6 Bölgesinde askeri disiplini ve savaş taktikleri ile korku saldı ve Çin İmparatorluğunu ve çevre kavimlerle yaptığı savaşları kazandı.
6 Hun ordusunda kadın-erkek asker sayılır, her an savaşa hazır bulunurdu. (ordu-millet anlayışı).
6 Ayrıca ordu ücretli olmayıp temeli atlı askerlerdi. Onun sürekli, eğitimli ve savaşa hazır halde bulunan profesyonel askerleri vardı.
6 Hakim oldukları bölgelerdeki tahıl ve yiyecek kaynakları ile ordusunu ayakta tutabiliyordu.
6 Savaş stratejisi; keşif seferleri ve yıpratma savaşları olarak ikiye ayrılıyordu.
UYARI : Mete’nin tahta çıkış tarihi olan M.Ö.209 Türk Kara Kuvvetlerinin Kuruluş Tarihi olarak her yıl kutlanmaktadır.
- Boy teşkilatından devlet teşkilatına geçiş sağlayabilen ilk teşkilatlı Türk devleti Hun Devleti’dir.
- Mete han Türk ordusunu onlu sisteme göre teşkilatlandırmıştır.
- İlk Türk devletlerinin askeri ve idari teşkilatlanması Mete Han tarafından yapılmıştır. Onlu sisteme göre askeri kıtalar 10, 100, 1000, 10.000 gibi onlu sisteme göre teşkilatlanmış ve her sistemin başında yetkisi artan oranda rütbeler olup ordu komutanına bağlılardı.
Hunların yıkılma sebepleri; |
6 Çin ile yapılan savaşlardan yenilgilerin artması dolayısıyla siyasi üstünlüğün kaybedilmesi dolayısıyla İpek yolunun Çinin denetimine geçmesi ve Çinden gelen vergilerin de gelmemesi sonucunda Hun ekonomisinin bozulması. 6 Kıtlık, aşırı kuraklık ve hayvan hastalıkları sonucu baş gösteren ekonomik sıkıntılar. 6 Çinli prenseslerin casusluk faaliyetleri ile birlikte hanedan üyelerini birbirine düşürerek Hun ülkesinin prensler arasında bölünmesi. 6 Çinin böl, parçala, yönet politikası sonucu hun beylerini birbirine düşürerek veraset sitemine göre ayrılan bölümlerinin tekrar bölünerek küçük devletlere ayrılması ve bunun sonucunda Çin egemenliğine girilmesi. 6 Mete’den sonra gelen oğullarının ülkeyi iyi yönetememeleri ve Hun prensleri arasındaki görüş ayrılıkları. Çinli prenseslerin beraberinde getirdiği elçi ve görevlilerin ajanlık yapmaları ve Hunlara bağlı kavimler arasında propaganda yaparak isyanlar çıkarmaları |
Hunların Özellikleri; 6 İpek yoluna egemen olan ilk Türk devletidir. 6 Bozkır kökenli ve bünyesinde birçok kavmi barındıran ilk Türk federasyonudur. 6 Göçebe yaşam tarzına sahip olup Ötüken bölgesinde hakim olmuşlardır. Başlıca geçim kaynakları hayvancılık olup savaş ganimetleri de önemlidir. 6 Haklarında bilgilerin çoğu Çin kaynaklarında rastlanır. 6 Başkentleri Ulan Baturun kuzeyindeki Noin-Ula Kurganı civarıdır. 6 Türklerin Göktürklerin kurulmasına kadar Çin esaretine ilk girişi bu dönemdedir. 6 Türk kültür uygarlığının ve devlet teşkilatının temelleri ilk defa bu dönemde şekillenmiş ve yayılmıştır. 6 Türklerin tek çatı altında toplandığı ilk siyasal birliğin kurulduğu ilk dönemdir. 6 Mete Hanın kurduğu devlet ve ordu teşkilatı, onlu sitem, ikili yönetim anlayışı, kurultay gibi teşkilatlanmalar diğer Türk devletlerine örnek olmuştur. 6 Oğuz Kağan Destanının yaratıcılarıdırlar. “Oğuz Han”la özdeşleştirilen Hun hükümdarı Mete Han’dır |
Mete Han tarafından Çin hükümetine önderilen M.Ö. 177 tarihli mektuptan anlaşıldığına göre Türk devletine bağlı kavimlerin sayısı 26 idi ve bunların hepsi, Tan-hu'nun ifadesi ile "yay geren halk" yani "Hun"olmuşlardı.
Hunların Türk ve Dünya Tarihine katkıları * Ordu örgütlenmesinde 10′luk sistem Mete döneminde oluşturulmuş ve günümüze kadar gelmiştir. Batı uygarlıkları bu sistemi Türkler’den almıştır. * Hun akınlarına karşı tarihi Çin seddi yapılmıştır. * Kavimler Göçünün başlamasında Hun devletinin yıkılışı ilk etkendir. * Diğer Türk devletlerine intikal eden olumsuz miras ise parçalanma ve iktidar için mücadele eden Türk boyları genetiğidir. *İkili yönetim teşkilatı ve Kurultay geleneği |
Hunlara ait kurganlar :
6 Pazırık Kurganı :
6 Noin Ula Kurganı
6 Esik Kurganı
Pazırık Kurganı :
M.Ö.IV. ve III. Yüzyıllarda yaşamış Hun devlet adamlarına ait mezarların bulunduğu ve Hun sanatından bazı örnekleri zamanımıza ulaştıran yerleşim yerine verilen addır.
Bu kurgandan çıkarılan Pazırık halısı dünyanın ilk düğümlü halısı olup 1metrekaresinde 1,000.000 düğüm vardır.
Yorumlar - Yorum Yaz
