3. İRAN UYGARLIĞI

Asurlulardan günümüze ulaşan belgelerde İran’daki Hint-Ari kökenli iki büyük topluluktan söz edilmektedir. Bunlar, Medler ve Perslerdir. MÖ 7. yüzyılın ortalarında İran’da bir devlet kuran Medler, Anadolu’da Kızılırmak kıyılarına kadar olan yerlere egemen oldular.

A-Medler

• İran Yaylası'nın kuzeybatısında, Hazar Denizi'nin güneyinde yerleşmişlerdir. Merkezleri Ekbatan (Hemedan) şehriydi. Babiller ile birleşip Asur Devleti'ni yıktılar ve topraklarını paylaştılar. Urartuların yıkılmasından sonra Anadolu'ya girdiler.  Anadolu egemenliği için Lidyalılar ile yapılan savaşta, güneş tutulması meydana gelmiş, bu olayı bir uyarı sayarak barış yapmışlardır (M.Ö.585) Med Krallığı’nın genişlemesi Persler tarafından durduruldu. Persler, II. Kiros’un yönetiminde Med Krallığı’na son verdiler (MÖ 550).

B-Pers İmparatorluğu

• Ön Asya ticaretinin denetimini ele geçirerek ekonomik açıdan hızla güçlendi.  Anadolu’nun tamamına sahip olan Persler kısa sürede Balkanlara kadar ilerledi.  Pers İmparatorluğu’na MÖ 330 yılında Büyük İskender son verdi. Pers İmparatorluğu mutlakiyetle yönetilirdi.  Pers hükümdarlarının yetkileri sınırsız olup emir ve talimatları kanun niteliği taşırdı.  Anadolu, Pers İmparatoru I. Darius zamanında imparatorluğun yönetim biçimine uygun olarak “satraplık” adı verilen eyaletlere ayrılmıştı.  Satraplıkta hükümdarın mülkü olarak görülen topraktan onu işleyen topluluklar yararlanırdı. Bunların başında kralın atadığı valiler bulunurdu.  Eyaletleri sürekli denetleyen yüksek rütbeli kişiler “kralın gözüydü.” Bu kişilere bugünkü karşılığı müfettişlik olan “şah gözü” veya “şah kulağı” denirdi.  Satrapların maaşlarını ve eyaletlerin yönetim giderlerini karşılayan halk, aynı zamanda krala da haraç denilen bir vergi verirdi. Persler çok düzenli ve gelişmiş bir orduya sahiptiler. Ordu, atlı ve yayalardan oluşurdu. Savaşlarda askerler demir pullardan yapılan zırhlar giyerdi.  Persler, Anadolu’ya yeni yollar yaparak ticari öneme sahip Kral Yolu’nu yaparak geliştirdiler. Ayrıca düzenli bir haberleşme yani posta örgütü kurdular. Bu teşkilat tarihin ilk posta teşkilatı kabul edilir. Nehirleri, boğazları ve geçitleri aşmak için sağlam köprüler yaptılar.  Perslerin çok güzel evleri ve görkemli sarayları vardı. Sus ve Persepolis’te yapılan saraylar Pers mimarisinin en güzel eserleridir. Anadolu’da Persler döneminde yapılan sanat eserleri arasında Bodrum’daki Mausoleum (Mozole-Kral Mezarı) ve Manyas Gölü kıyısındaki Daskilyon (Ergili) bulunmaktadır. İlk divan teşkilatını kurmuşlardır.
• Pers İmparatorluğu'nun siyasi ve günlük yaşamına Mecusilik de denilen "Zerdüştlük" dininin ilkeleri egemendi. Kutsal kitabı Zend-Aresta'dır. Bu dinde ateşe tapılır ve yakılan ateş hiçbir zaman söndürülmezdi. Bu dine göre ışık ve iyilik tanrısı Ahuramazda (Hürmüz) ile karanlığın ve kötülüğün tanrısı Angramanya (Ehrimen) arasında sürekli bir uğraş vardır. Hürmüz, insanlara erdemi, düzeni, tarımı ve zanaatları öğütler, Ehriman ise kötülük ve karışıklık taşır. Çok tanrılı Zerdüşt dininin tapınaklarına “Ateşgede” denilmiştir. Zerdüştlük, Hindistan, Suriye, Anadolu ve Mısır gibi ülkelerde yayılmış, eski Yunan Filozofları Eflatun ve Aristo üzerinde de etkili olmuştur.